Ali Bey Çeşmesi, Topkapı

Çeşme, Topkapı’da Millet Caddesi üzerindeki Manastır Mescidi’nin karşısında eski adıyla Taş Mektep, şimdiki ismiyle Karanfilli Çavuş Sokağı’nın Millet Caddesi’ne bakan cephesinde idi. Vakıf kaydı Yarık (Ferik) Ali Paşa’ya ait olan çeşmenin yapım yılı 1118/1706’dır. Ebussuud suyolundan beslenen çeşme, halk arasında “Halkalı Çeşme” adıyla da bilinmekteydi. Ayvansarâyî, çeşmenin II. Mehmed zamanında kiliseden camiye çevrilen Manastır Mescidi’nin civarında bulunduğunu söylemekte ve ilave etmektedir:
“Kurbünde vâki çeşme ile fevkindeki mektep Alî Ağa nâm sâhibü’l hayrın binasıdır.” Ayvansarâyî’nin de ifade ettiği mektep, çeşmenin su haznesinin seddi üzerinde taş yapılı, ahşap çatılı büyük bir bina idi ve 1922’de yıkılmıştı. Klasik Türk çeşme mimarisi özelliklerini taşıyan kesme taştan, kemerli ve tek gözlü bir duvar çeşmesi olan Ali Bey Çeşmesi ise 1957 yılında yol hizasında kaldığı gerekçesiyle yıkılmıştır. Ünsal, kitabenin çeşmenin üstünde olmadığını kaydeder. Ünsal’ın, yok olmadan kısa bir süre önce çeşmeyi görme fırsatı bulduğu anlaşılıyor. Muhtemelen kitabe de çeşmenin yıkım tarihinden evvel kırılıp kaybolmuştur.

Çeşmenin altı beyitlik Nehri’ye ait kitabesi, Alman Arkeoloji Enstitüsü arşivinde yer alan fotoğraftan ve ayrıca Ünver’in gezi notlarından nakledilmektedir. Ünver, notlarında, “Taş Mektep önündeki çeşme (Garik Ali Bey Mektebi) fevkâni” ifadesiyle kayıt altına aldığı kitabenin Osmanlıcasını ve Türkçe çevirisini vermiştir:

Sâhibü’l-hayrât Alî Bey pâk-ı zât
Hüsn-i hulk ümmî derûnu pür-kemâl

Kara Kethudâ vezîr-i sâbıkın
Yeğeni idi gül-i bâğ-ı kemâl

Nûra gark ede ten-i nâzikterin
Fahr-i âlem hürmetine bî-zevâl

Bu muallim-hâne ile çeşmeyi
İki hayrât eyledi kim bî-misâl

Vâhibü’l âmâl kabûl eylerse ger
Adn-i kuddûse yiterler onu dâl

Çıkdı üçler Nehriyâ tarih içün
Kasr-ı Firdevs-i berrîn mâ-i zülâl

Kaynak: Fatih’in Kayıp Çeşmeleri – I, İBB KUDEB