Üsküdar Tekkeleri Örneğinde Devlet Tekke İlişkileri
2022
Erkan Övüç

Üsküdar tekkeleri üzerine hazırladığımız bu tez arşiv belgelerine dayanmaktadır. Ada parsel numarası gibi tapu kayıtları ile yerleri tespit edilmiş, vakfiyeleri ortaya çıkarılmış, şeyh tayini, imar, ihya ve iaşe gibi temel ihtiyaçlarını teminde devlet ile ilişki biçimleri ortaya konmaya çalışılmıştır. Bu bir tekkeler kataloğu çalışması değildir. Osmanlı içtima hayatında işgal ettiği vaz geçilmez bir role sahip olan tekkeler hakkında her iki aşırı uçta bulunan romantik söylemin uzağında kalarak, nesnel, eleştirel bir göz ile olaya yaklaşılmaya çalışılmıştır. Bu kapsamda her biri adeta kar amacı gütmeyen küçük çaplı işletme gibi organize edilmiş olan tekkeler idari, iktisadi, mimari ve ictimai açıdan ele alınmış, devlet ile çok yönlü ilişkileri üzerine -Üsküdar tekkeleri özelinde- genel geçer hükümlere ulaşılmaya çalışılmıştır. Bu kapsam da tekkelerin en mühim meselesi olan şeyh tayini bahsi üzerine bir tipoloji denemesi yapılmış, özellikle son dönemde liyakatsizlik ile itham edilen şeyhler hakkında otobiyografileri üzerinden bir değerlendirmeye varılmıştır. Devlet ile vatandaşı arasında çift yönlü iletişimin merkezinde yer alan, temsil ettiği maddi-manevi otoriteden ötürü nerede ise alternatifsiz bir müessese olan tekkeler Osmanlı idarecilerince ihtiyaçlarını bigane kalınmayarak daima desteklenmiş, bu desteğin karşılığı olarak bir süre sonra -farkları baki kalmak kaydıyla- kamu özel teşebbüsü hüviyetine bürünmüşlerdir.