Amcazâde Hüseyin Paşa Yalısı, Anadoluhisarı

Amcazâde Hüseyin Paşa, Köprülü ailesinden, Köprülü Mehmet Paşa’nın küçük kardeşi Hasan Ağa’nın oğludur. Amcazâde olarak anılması, amcasının oğlu Fazıl Ahmet Paşa’nın sadrazamlığı zamanında şöhret bulmasıyla ilgilidir.

Amcazâde’nin, 1702’de vakfettiği Anadoluhisarı’ndaki mülkü zannedildiği gibi sadece bu yalıdan ibaret değildir. Vakfiyesinin verdiği bilgiye göre Amcazade Hüseyin Paşa’nın Anadoluhisarı civarındaki mülkünün niteliği şöyle olmalıdır: Üç grup olan buradaki yapıların birinci grubu (iç ve dış bölümden oluşan grup) kıyıda yer alan bir yalı olup Saime Hatun ile Mehmed Mecdî Efendi yalıları arasındaki kıyı şeridinde bulunur ve kıyıya paralel olarak uzanırdı (Sahil şeridindeki yalı kompleksi. E.M.). İkinci yapı grubu da bir yalı olup Dolabipınar Yolu’nun yanındaki düzlükten kıyı tarafına doğru uzanırdı (Yalı kompleksinin hemen üst tarafında, yolun üstünde. E.M.) Üçüncü yapı grubuysa, yalıya ait korunun içinde yer alırdı (İkinci grup yapının yanında, güney yönünde, yolun üstünde. E.M.)

Beykoz Anadoluhisarı’ndaki ahşap tarihi yalı, Sultan 2. Mustafa döneminde, 1697-1702 tarihleri arasında beş yıl sadrazamlık yapan Sadrazam Amcazâde Hüseyin Paşa tarafından 1697-1699 yılları arasında inşa edilmiştir. Amcazâde Hüseyin Paşa Yalısı, Boğaziçi’nin en eski sivil mimari örneği olan yapısıdır.

Büyük yalı kompleksinin sadece divanhânesinin bir bölümü olan günümüze kadar ayakta kalabilmiş ahşap köşk, kısmen, denize çakılmış kazıklar üzerine oturan tek katlı bir mekândan ibarettir. Üç kollu T şeklindeki salonun, mermer döşeli kare kısmını büyük bir havuz süsler. Havuzun fıskiyesi ajurlu bir şekilde oyularak işlenmiş bir cami biçimindedir. Dışarıdan oldukça sade görünen yapının içerisi oldukça görkemli ve göz kamaştırıcı süslemelere sahip idi.

Yalı kompleksi; Divanhane, Harem Yalısı, Güney Yalısı, Kuzey Yalısı, Meşruta Binası, Bendegan Binası ve iki adet konak tipi mutfak ve hamamdan oluşmaktaydı.

Orijinali çok daha büyük, kompleks yapılar grubundan, günümüze selamlık bölümünden olan divanhanesi kalmıştır. Karlofça Antlaşması’nın taslakları bu yalıda hazırlanmıştır. 1877-78 Osmanlı Rus Savaşı sırasında bir kısım göçmenler burada kalmışlar, bu durum yalının tahrip olma sürecinde etkili oldu. Binaların ahşap olması nedeniyle geçirdiği yangınlar ve bakımsızlık 20. yy’ın başlarından itibaren, divanhane hariç diğer yalıların yok olmasına sebep oldu.

Gerek iç süslemelerinin sanatsal değeri gerekse sahip olduğu panoramik manzarasından dolayı yalının en muhteşem kısmı olan divanhane, Amcazâde’nin sadaretiyle birlikte 18. yüzyılın başından itibaren önemli devlet işlerinin görüşüldüğü bir mekân olma özelliğini taşıyordu. Nitekim hem Amcazâde’nin sağlığında hem de onun ölümünden sonra burası -evlâda meşrut olmasına rağmen- yerli ve yabancı devlet adamlarının ağırlandığı bir mekân hâline geldi.

Zaman içinde terk edilen yalı, mütevelli ailelerin, İstanbul Belediyesi ve Vakıflar İdaresi ile yaşadığı hukuki sorunlar nedeniyle 1990’lı yıllarda yıkılma noktasına geldi. Bir ara otel yapılmak üzere, 2007 yılında özel bir şirkete devredildi ise de 2020 yılında otel yapılma kararı reddedildi.

Körfez Caddesi üzerinde bulunan yalı, Gayrimenkul Eski Eserler ve Anıtlar Kurulu tarafından 1971 yılında koruma no 83 ile tescil edilmiştir.

Kaynak:

1- İslam Ansiklopedisi

2- Murat Yıldız, Amcazâde Hüseyin Paşa Yalısı’nın Tarihî Serüveni, Türkiyat Mecmuası, c.21, sh.395

3- Orhan Erdenen, Boğaziçi Sahilhaneleri, c.1, İBB Kültür A.Ş, 2006.