Aya Triada Kilisesi, Ayvalık

Aya Triada Kilisesi Ayvalık Kent Merkezi’nde, 1846 Yılı’nda inşa edilmiş 19. Yüzyıl ahşap konstrüksiyonlu Rum Ortodoks Kilisesi’dir. Ayvalık Tarihi Dokusu’nda yer alan aynı döneme ait kiliselerin plan şeması, narteks biçimi ve apsis sayısı dikkate alınarak yapılan sınıflamada tek apsisli, bazilikal plan şemalı ve L formlu nartekse sahip bir kilisedir. Apsis ekseni yola ve kıyıya diktir. 18. ve 19. Yüzyıllarda Ayvalık’ta etkili olan Neo- klasik üslupta ve yöresel malzemeler kullanılarak yöresel yapım tekniğiyle inşa edilen yapı, Batı Anadolu’ya ait kilise mimarisinin oluşmasına katkı sağlayan kiliselerden biri olup Batı Anadolu’daki Rum Ortodoks kiliselerinin son temsilcilerindendir. Ayrıca inşa edildiği dönemin ahşap sanatını günümüzde belgeleyen işçilikli ahşapla kaplı düz tavanı bakımından Ayvalık kent merkezindeki kiliseler arasında tek örnektir. Alt katı düzgün kesme taşlardan yığma teknikle üst katı bağdadi teknikle inşa edilmiş Neo-klasik üsluplu cephelerde kapı ve pencere boşlukları ile simetri ve proporsiyon oluşturulduğu gözlenir. Ancak kilise mübadeleden sonra korunamamış duyulan ihtiyaç nedeniyle önce bir süre cami olarak işlevlendirilmek üzere kapatılan bazı pencereler ve avludan bemaya ulaşımı sağlayan kapı ile cephenin özgün konumunun bozulmasının başlangıcı olmuştur. Daha sonra tekel tütün deposu olarak işlevlendirilmek üzere Tekel Müdürlüğü’ne tahsis edildiğinde depolanacak tütünlerin bozulmaması için naosun özgün taban döşemesi ahşapla kaplanmış ve naos sonradan oluşturulan ahşap döşemeli bir ara kat ile iki katlı hale getirilerek cami olarak işlev gördüğü dönemde özgün konumu bozulan cephelere iç mekanın da özgün konumunun yitirilmesi eklenmiştir. Daha sonra Tekel Müdürlüğü tarafından boşaltılan kilisenin özgününde orta nefinin tavanına uzun zincirler ile asılı duran anka kuşunun kaçakçılar tarafından yerinden alınmak istenmesi nedeniyle ahşap tavan zorlanmış ve iç mekana çökmesine neden olunmuştur. Bu süreçten itibaren doğanın olumsuz şartlarına uzun süre maruz kalan iç mekanın ahşap konstrüksiyonu, ahşap tavan işlemeleri ve alçı kaplamalı duvar yüzeyleri hasar görmüş ve devam eden bakımsızlık nedeniyle locanın bağdadi duvarları ve tavanı tamamen yıkılmıştır. Ayrıca kilise apsis duvarında yer alan haç motifi işli taş ile alfa ve omega harfi işli taşın bulunması ve bu iki taşın kaçakçılar tarafından alınmak istenmesi nedeniyle apsis duvarı tamamen yıkılarak apsis nişi günümüzde dışarıdan iç mekana girilebilen bir boşluk konumundadır. Günümüzde Ayvalık Belediye Başkanlığına tahsisli olan kilise müdahale edilmezse hızla yok olmak üzeredir. Bu kültür mirasının özgün yapısının bozulmaması ve ait olduğu kültüre zarar verilmemesi dikkate alınarak Ayvalık Kenti’nin de ihtiyaç duyduğu bir işleve kavuşturularak korunması ve gelecek kuşaklara aktarılması toplumsal ve kültürel zorunluluktur.

Ayvalık’ta Hagia Triada Kilisesi Mimari Analizi, Hatice Uçar