Surp Yusuf (Hovsep) Kilisesi, Mardin ili, Artuklu ilçesinin Şar Mahallesi’nde yer almaktadır. Ermeni Katolik Cemaati’ne ait olan yapı, 1864-1902 yılları arasında Mardin’de Metropolitlik görevi yapan Metropolit Melkün Nazar’ın emeği ile yapılmıştır. Yığma tekniği ile inşa edilen kilisede, kesme taş, düzgün kesme taş kullanılmıştır. Dikdörtgen bir plana oturtulan kilise, atrium ve etrafında şekillenen yapılar grubundan oluşmaktadır. Kiliseye geçiş, atriumun kuzeyinde bulunan iki girişten sağlanmaktadır. Kilisenin güneybatısında bulunan giriş açıklığı günümüzde kapatılmıştır. Kiliseye geçişler, güneydoğuda bulunan 1,88m genişliğinde, 0,75m derinliğinde ve 2,34m yüksekliğindeki açıklıktan sağlanmaktadır. Üç nefli ve dikdörtgen planlı naos alanı, kuzey-güney yönünde 14,20m, doğu-batı yönünde 13,70m ölçülerindedir. Naos alanının doğusunda yerden yüksek tutulmuş, apsis ve bema bölümleri yer almaktadır. Apsis nişi olmayan kilisenin doğusunda genişliği 2,53m, derinliği 0,44m ve yüksekliği ise 3,30m ölçülerinde olan yuvarlak kemerli niş olasılıkla apsis olarak kullanılmaktadır. Apsisin batısında, kuzey-güney doğrultusunda 3,90m, doğu-batı doğrultusunda 5,20m ölçülerinde dikdörtgen planlı bema bölümü yer almaktadır. Bemada taş yapımı altar bulunmaktadır. Altarın üzeri, dört payeye oturtulan dilimli bir kubbe ile kapatılmıştır. Bemanın kuzeyinde ve güneyinde, doğu-batı yönünde 5,20m, kuzey-güney yönünde 5,14m ölçülerinde, kareye yakın dörtgen planlı pastoforium hücreleri bulunmaktadır. Naos bölümünün batısında, galeri bölümü yer almaktadır. Çeşitli formlarda pencere açıklıkları ve nişlere yer verilen kilise, içten çapraz tonozlu; dıştan ise üzeri düz dam şeklinde yapılmıştır. Kilisenin güneyinde bulunan atrium, 9,85m (doğu-batı)x16,80m (kuzey-güney) ölçülerindedir. Atriumun ortasında çokgen planlı havuz bulunmaktadır. Atriuma batıda bulunan yuvarlak kemerli girişten geçiş sağlanmaktadır. Atriumun etrafında şekillenen yapılar grubu, 2 katlı olarak inşa edilmiştir. Bu yapılar, papaz evi, yemekhane ve misafirhane olarak kullanılmaktadır. Duvar yüzeylerinde uzun süreli doğal etkenler nedeni ile tuzlanma, kirlenme, rutubetlenme, küflenme ve kömür sobasından kaynaklanan is mevcuttur. Batıdaki sütunların boydan boya, diğer sütunların ise belirli bir seviyeye kadar sıvandığı ve sıvanan yüzeylerde dökülmelerin olduğu tespit edilmiştir. Tonoz yüzeylerinde sıva dökülmesi ve rutubetlenme mevcuttur. Avludaki duvar yüzeylerinde doğal etkenlerden kaynaklanan renk bozulmaları, tuzlanma, biyolojik oluşum, aşınma, küflenme ve rutubetlenme gözlemlenmektedir. Yapı uzun süre onarım görmediği için iç ve dış mekânlarında tahribat söz konusudur.1

  1. Mardin İli Kültür Envanteri, Cilt I, s. 75. ↩︎