Demirciler Kilisesi, Erzurum

Kilisenin üzerindeki kitabesi yerinden söküldüğünden dolayı kesin tarihi bilinmemektedir. Ancak plan özellikleri, cephe düzenlemeleri ve kullanılan malzemeden dolayı yapının XVIII. yüzyılda yapıldığı düşünülmektedir. Gayrimenkul Eski Eserler ve Anıtlar Yüksek Kurulu’nun 10.6.1977 tarih ve A-601 sayılı kararı ile koruma altına alınmıştır. Kilise olarak inşa edilen yapı, 1997-1998 yıllarından beri camii olarak kullanılmaktadır.

’1839 tarihinde yayınlanan Tanzimat Fermanı ve 1856 tarihinde yayınlanan Islahat Fermanları ile Osmanlı topraklarında yaşayan Gayrimüslim vatandaşlarının temel hak ve özgürlükleri hakkında düzenlemeler gerçekleştirilmiştir. Fermanlarla Gayrimüslim halka tanınan yeni ibadet mekânı inşa etme hakkı, 19. yüzyılda Erzurum’da yeni bir Rum Ortodoks kilisesinin yapılmasına olanak sağlamıştır. 1923 yılında Türkiye ve Yunanistan Devletleri arasında imzalanan Lozan Barış Antlaşması ile gerçekleşen nüfus mübadelesinin sonuçlarını birçok alanda görülmektedir. Bunlardan biri de dini yapıların durumudur. Çalışma kapsamında incelediğimiz 19. yüzyılda inşa edilen Erzurum Demirciler Kilisesi mübadele sonrasında ibadethane olarak kullanılmamıştır. Kilise uzun bir süre atıl durumda bırakılmış ardından depo olarak kullanılmıştır. 1996 yılında restore edilen Rum Ortodoks kilisesi camiye çevrilmiştir. Restorasyon sırasında iç mekânda yer alan dini içerikli süslemeler ve duvar resimleri kapatılmıştır. Orijinal yapısından uzaklaşan kilise yapısal anlamda günümüze iyi durumda ulaşmıştır. Yaptığımız saha araştırmaları ve incelediğimiz örnekler ışığında tanıtıp değerlendirdiğimiz Erzurum Demirciler Kilisesi 19. yüzyılda Anadolu’da yoğun olarak kullanılan üç nefli tonozlu plan tipinde inşa edilmiştir.’

Kaynak: earsiv.odu.edu.tr/Erzurum Fetih Camii (Demirciler Kilisesi), Tut, Şevin