Budin Baruthanesi, Budapeşte

Budin Baruthânesi’nin kurucusu Evliya Çelebi’ye göre, 1565-66’da Budin beylerbeyi olan Arslan Paşa, İbrahim Peçevi’ye göre 1566/78’de Budin beylerbeyi olan Sokollu Mustafa Paşa’dır. Ama bizim arşiv kaynaklarımıza göre bu baruthâne kurulmadan önce de Budin’de barut üretilmişti. 13 Kasım 1558 ve 1 Kasım 1559 yılları  arasındaki  Budin’in hazine defterlerinde görülmektedir.¹

Tuna sahiline yakın ve Veli Bey Kaplıcası’nın cadde aşırı karşısında Sokollu Mustafa Paşa’nın yaptığı bend vardır; arkasında toplanan sular, yine paşanın yaptırdığı, Baruthâne’nin dingillerini döndürür. Bu bend kısmen ve Baruthâne binası harab bir hâlde mevcuttur. Fakat eski bir resminde bendi, külâhlı burç gibi dört kulesi ve binâlanyla görmek kâbildir; Baruthâne binâsı sonradan Kıral Değirmeni unvânını almış ve sivri külâhlar o zaman yapılmıştır. Evliyâ Çelebi Baruthâne’de sert ağaçtan 12 çark olduğunu ve bunlara bağlı kollarının tunç ve demir-tunç havanlarda siyah barutu dövdüğünü söyler. Baruthâne’nin de Temmuz sıcağında, infilâk korkusundan işlemediğini, sâir zamanlar çalıştığını da bildirir. Bu baruthâne kalesi yakınında on adet de un değirmeni bulunmakta gerek çarklar, gerek bunlar hep ılıca suyuyla dönmekte imiş.²

¹ Gabor Agoston – Zafer Gölen, XVI. Yy’da Macaristan’da Osmanlı Barut Üretimi: Budin Baruthanesi, Türk Tarih Kurumu Belleten, Sayı 249, 2003.

² Ekrem Hakkı Ayverdi, Avrupa’da Osmanlı Mimari Eserleri, Romanya Macaristan, C.1-2, İstanbul Fetih Cemiyeti, 2000.

✶ İlişkili Yerler

Baruthane Kaplıcası, Budapeşte

Hamam, Kaplıca