Kırkkızlar Kümbeti, Niksar

Niksar ilçe merkezi Kırkkızlar Mahallesi Albayrak Sokak’ta eğimli bir arazi üzerinde, günümüzde evlerin arasında sıkışmış vaziyette yer alan kümbet hakkında İsmail Hakkı Uzunçarşılı, yapının adını Kırgızlar olarak kaydetmiş ve mezarlık alanının ortasında yer aldığını bildirmiştir. İnşa kitabesi bulunmadığı için kim tarafından ve ne zaman yaptırıldığı bilinmemektedir.

Kümbet, içten kubbe dıştan piramidal külah ile örtülüdür. İnşa malzemesi olarak alt katta düzgün kesme taş, üst katta ve örtü sisteminde tuğla malzeme kullanılmıştır. Süsleme yapının dış cephesinde görülmektedir. Tuğla malzeme ile yapılan süslemenin yüzeyi firuze rengi çini ile kaplanmıştır.

Güneydoğu cephesindeki pencerenin alınlığının üzerinde, Etrafı firuze rengi çini ile çevrelenmiş enine dikdörtgen levha içerisinde kûfî hat ile yazılmış bulunan usta kitabesinde “Amel-i Ahmed bin Ebûbekir el-Marendi” yazmakta, Büyük oranda tahribat olduğu için bir kısmı okunamamaktadır.

Mimari üslup bakımından, M.1220 tarihli Sivas 1. İzzeddin Keykâvus Kümbeti ile benzer özellikler göstermesi, tescilli eser olan kümbetin de bu tarihlerde yapılmış olacağını düşündürdüğünden, yapımını 13.yüzyılın ilk çeyreği olarak söylemek uygundur. Kümbet 1939 ve 1942 depremlerinde büyük hasar görmüş olup mevcut halini 2005 yılında Vakıflar Genel Müdürlüğü tarafından yapılan onarım ile almıştır.

Mezar odası ve ziyaretgâh olmak üzere iki katlı inşa edilen kümbet, içten ve dıştan sekizgen planlıdır. Güneydoğu ve güneybatıda birer penceresi bulunan sekizgen cephenin yüzeyinde tuğla malzeme dışarı taşırılarak dikdörtgen bir alan oluşturulmuş ve bu alanın üzeri sivri kemer ile sonlandırılmıştır. Güneydoğu cephede yer alan boyuna dikdörtgen formlu pencerenin sivri kemerli alınlık kısmında altıgenlerin geometrik örgü şeklinde kesişmesi ile oluşmuş bir kompozisyon görülmektedir.

Orta destekli, üzeri tonoz örtülü iken günümüzde özgün mimarisini tamamen kaybeden mezar odasına, kuzeydoğu cephesinde yer almakta olan sivri kemerli küçük bir kapıdan, üç basamaklı merdiven ile inilmektedir. Eski fotoğraflarda mezar odasının ortasında etrafında Osmanlı dönemi mezar taşları bulunan bir mezar görülmektedir.

Ortada sembolik ahşap bir sanduka yer alan ziyaretgâh mekânına, kuzeydoğu cephede yer alan mezar odası kapısının iki yanından uzanan altı basamaklı taş merdiven ile ulaşılır.^[1]

—–

¹ Emel Şener Boy, Niksar’da Türk Devri Mimari Eserleri, Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2021.