Sülükgölü Manastırı Harabeleri, Fatsa

Fatsa İlçesi Kurtuluş mahallesinde, sahil yolunun hemen üstünde bulunan mevkideki yol çalışması sırasında geç Roma dönemine ait mezarlar tespit edilmiş ve buradaki çalışmalarda unutmuş ve harap halde önemli bir yapı da tekrar gündeme gelmiştir. Bu yapı halk tarafından Sülük Gölü Manastırı olarak adlandırılan, aslen bir Bizans dönemi kilisesi olan Aziz Konstantin ve annesi Azize Helena’ya ithaf edilmiş bir manastırın ana ibadethanesi (katholikon)’dir. Yapı, Bizans dini mimarisinde bazilikal planlı ve kapalı Yunan haçı planlı kiliselerden farklı olarak, oldukça az sayıda olan oktagon (sekizgen) planlı bir kilisedir.

Kiliseden bahseden kaynaklar incelendiğinde, yapıldığı dönem olarak Erken Bizans döneminde gördüğümüz bir plan tipine sahip olmakla birlikte Trabzon Rum İmparatorluğu dönemine ait özellikler de sergilemektedir. Bu durum 6. yüzyıl ile 13. yüzyıl arasında işaret etmektedir. 13. Yy’a ait değerlendirme, yapının bu dönemde tamir edildiğini gösteren mimari izlerden kaynaklanmaktadır. Bizans mimarisinde oktagonal planlı kiliselerin örnekleri 4-7. yüzyıl aralığına ait olduğundan yola çıkılarak, ilk akla gelen yapının aslen Erken Bizans dönemine ait olabileceği ihtimaliyle birlikte, sahip olduğu duvar işçiliği ve mimari plastik unsurlar daha geç bir döneme işaret eder.

Boş bir arazide, günümüzde büyük ölçüde harabe halde olan yapının naosunu (nef-ana bölüm-E.M.) oluşturan merkez mekânını çevreleyen duvarlar büyük oranda yıkılmış olup naos bu duvarların ve örtü sisteminin yıkıntısı ile doludur. Etrafında köşe odaları ve yan şapellere dair bazı duvar, apsis ve nişler vardır. Yapıdan geriye kalan en sağlam kısım apsis ve bemanın (yüksek platform, kürsü-E.M.) kuzey ve güney duvarlarıdır.^[1]

—–

¹ Seçkin Evcim, Fatsa-Polemonion Oktagonu (Aziz Konstantin ve Helena Manastırı Kilisesi), Fatsa ve Yöresi Tarihi II, 2022.