Çöreğibüyük Camii, Niksar

Niksar İlçe Merkezi Cahit Külebi Caddesi üzerinde yer alan cami hakkında Evliyâ Çelebi Niksar’da 7 tekke bulunduğu ve bunların içerisinde Çöreğibüyük Tekkesi’nin en meşhur tekkelerden birisi olduğunu belirtilmektedir. İsmail Hakkı Uzunçarşılı taç kapı üzerinde yer alan madalyonların çöreğe benzemesinden dolayı yöre halkı tarafndan “Çöreğibüyük” denildiğini aktarmıştır. İnşa kitabesi bulunmayan yapı mevcut yayınlarda İlhanlılar dönemi 14.yüzyıla tarihlendirilmiştir.

İnşa kitabesinin bulunduğu bölüme sonradan mermer bir levha yerleştirilmiştir. Eski fotoğraflardan bu kısımda Arapça bir kitabe olduğu anlaşılmaktadır. Subaşı kitabenin fotoğrafını da ekleyerek, bazı harflerden emin olmamakla birlikte şu şekilde okumuştur;

Hâzihî kabr el- Husâme’d-dîn

Afrâsiyâb rahimehu’llâhu erhame rahmetih.

Bu kitabenin fotoğraftan anlaşıldığı üzere üst ve sağ yanında boşluklar bulunmaktadır. Bu boşluklar taş ile doldurulmuş olup sonradan oraya yerleştirilmiş olabileceğini düşündürmektedir. Yapıda bir de Farsça kitabe yer almaktadır. Firdevsî-i Tûsî’ye ait olan iki beyitten oluşan kitabe taçkapıda halen mevcut olup Subaşı tarafından okunuşu şu şekildedir;

Geçiğ giden günden endişe et!

Allah’a ibadete öncelik ver.

Allah’tan kork ve kimseyi incitme!

Kurtuluş yolu budur ve bu (sana) yeter!

Günümüze yalnızca taç kapısı ulaşan tekke, Albert Gabriel tarafından çizilen planına göre, ortada yer alan avlunun doğu, batı ve kuzeyinde birer eyvan ile köşelerde yer alan odalardan oluşmakta olup, doğuda yer alan eyvan, giriş eyvanı olarak kullanılmakta ve avlunun ortasında sekizgen bir havuz bulunmaktaydı.

Yapının orijinalliğini koruyan taç kapısı beden duvarı boyunca yükselmekte olup üç taraftan dört bordür ile kuşatılmıştır. Dıştaki iki bordür üzerinde palmet ve kıvrım dallarından oluşan bezeme görülür. Basık kemerli giriş kapısı iki renkli taş malzemeden, geçmeli yapılmıştır. Kapını iki yanında bulunan sütunceler altı kollu yıldız ve kazayağı motifi ile bezenmiş olup üstü mukarnas ile sonlandırılmıştır.

Kapının kemer kısmının üzerinde köşelere yerleştirilmiş damla motifi içerisinde altı kollu yıldız, daire içerisine alınmış altı yapraklı çiçek ve küçük bir damla motifi bulunmaktadır. Mukarnaslı alan içerisinde altta boş bir kitabe kısmı, üstte ise başını arkaya doğru yöneltmiş geyik motifi işlenmiştir. Geyik taçkapıda oldukça geniş bir yer kaplamakta olup oturur vaziyettedir. Mukarnaslı bölümün iki yanında rozet içerisinde merkezde bulunan on iki kollu yıldızın kolları altı kollu yıldızı oluşturmaktadır. Altı kollu yıldızın içi, şifa düğümü ve geometrik motifler ile bezenmiştir.

Caminin yıkılmadan önceki beden duvarları tuğla hatıllı moloz taş malzemeden, eyvan kemerlerinin bezemeli kesme taş malzemeden inşa edilmiş, taç kapısı kesme taş malzemeden yapılmıştır. Yapı, 1939 ve 1942 depremlerinde büyük hasar almış, bugünkü halini 1957’de camiye çevrilerek ibadete açılan yapının Arapça kitabesi yerine Hüseyin ve Ahmet Gülcü kardeşler tarafından cami biçiminde yaptırıldığına dair kitabe takılmıştır.^[1]

—–

¹ Emel Şener Boy, Niksar’da Türk Devri Mimari Eserleri, Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2021.