Zağanos Paşa Köprüsü, Trabzon

Zağnos Köprüsü, 1467 yılında Zağnos Paşa tarafından iki gözlü taş köprü olarak yeniden inşa edilmiş bir geçiş yapısıdır. Roma Dönemi’ne uzanan ilk evresi, büyük blok taşların harçsız ve kenetli örgü sistemiyle oluşturulmuş kemerleriyle tanınmakta; bu özgün Roma işçiliği özellikle mansap yönünden hâlen izlenebilmektedir. Bizans dönemindeki gelişim sürecinde, İmparator Justinianus zamanında köprü hem onarılmış hem de su kanalı gibi yapısal eklentilerle güçlendirilmiştir. Komnenos hâkimiyetinde orta kısmın ahşap kaldıraçlı bir sistemle yeniden düzenlendiği; bu düzenlemeye ilişkin kayıtların Bıjışkyan tarafından aktarıldığı bilinmektedir.

Osmanlı fethinin ardından 1467 yılında gerçekleştirilen kapsamlı inşa faaliyetinde kesme taş malzeme kullanılmış, yığma teknik uygulanmış ve köprü kemerli, üç mesnetli, iki gözlü bir taş yapı niteliği kazanmıştır. Bu dönemdeki müdahale, köprünün bugüne ulaşan ana formunu belirlemiştir. 19. yüzyılda yapılan esaslı onarım ise yapının fiziksel bütünlüğünü koruyarak kullanımının sürmesini sağlamıştır.

Köprü doğu-batı doğrultusunda yaklaşık 55 metre uzunluğunda ve 7 metre genişliğindedir. Zaman içinde gerçekleştirilen düzenleme ve onarımlar, farklı dönemlere ait kemer açıklıkları arasında biçimsel uyumsuzluklar oluşturmuş; bu durum yapı üzerinde çok katmanlı bir tarihsel görünüm meydana getirmiştir. Alt bölümde yalnızca mansap yönünden görülebilen yuvarlak kemerli küçük göz Roma Dönemi’ne, üstte yer alan daha büyük yuvarlak kemerli göz ise Bizans evresine aittir. Tuğla kemerli tahliye gözleri ve boşaltma kemeri izleri de kısmen korunarak yapının teknik işleyişine ilişkin önemli ipuçları sunmaktadır.

Duvar örgüsünde dönemsel farklılıklar malzeme ve işçiliğe de yansımış; tabliye son yıllardaki müdahalelerle taşıt trafiğine elverişli hâle getirilmiştir. Mesnet ve kemerlerin üzerine yatay kirişler ile konsollar yerleştirilerek genişletme yapılmış, metal korkuluklar eklenmiş ve mevcut taş döşeme korunarak yenilenmiştir. Ayrıca köprünün su kanalı işlevinin geç dönemlere kadar etkin biçimde sürdüğü anlaşılmaktadır.