Aya Panagia Kilisesi, Germir

Aya Panagia Kilisesi (Yukarı Mahalle Rum Kilisesi), Meryem’in göğe yükseldiğine adanmış anıtsal bir Rum Ortodoks kilisesidir. Bitişiğindeki iki katlı çan kulesiyle birlikte 1837 yılında inşa edilmiştir. Muhtemelen daha önce aynı yerde bulunan küçük bir kilisenin yerine yapılmıştır. Dönemin yasal kısıtlamalarına rağmen inşa edilmiş olması, kubbe ve çan kulesinin sonradan eklenmiş olabileceğine işaret etmektedir.

Neoklasik etkiler taşıyan mimarisi, kubbesi ve çan kulesiyle dikkat çeker. Bugün kısmen sağlam durumda olsa da, yapı ahır olarak kullanılmakta ve önemli yapısal bozulmalara uğramıştır.

Kilise, doğu-batı eksenli, üç nefli, kubbeli bazilika planına sahiptir. Narteks ve üst kat galerisi (yinekiyon) ile iki katlı bir görüntü sunar. Orta nef, sivri kemerlerle yan neflerden ayrılır; beşik tonozlarla örtülen yan nefler ve kasnaklı kubbeyle vurgulanan apsis önü, yapının mimari zenginliğini ortaya koyar. Kuzeybatısında bağımsız şekilde inşa edilmiş, zarif detaylara sahip iki katlı sekizgen planlı çan kulesi yer alır.

Düzenli kesme taş kullanılarak yığma teknikle inşa edilen yapının tüm taş ve strüktürel elemanları (duvarlar, kemerler, tonozlar ve kubbeler) metal gergilerle birleştirilmiştir. İç mekanda geometrik düzen, fresk kalıntıları ve sütun başlıklarındaki neoklasik detaylar dikkat çeker. Kubbe kasnağındaki pencereler arasında aziz tasvirleri; pandantiflerde ve pilasterlerde fresk izleri görülmektedir. Fresklerde Bizans ikonografisine sadık kalınmakla birlikte Batı etkileri de sezinlenmektedir.

Yapının yer aldığı konum, Germir yerleşiminin dışında, kayalık yamaca yaslanmış yapay bir plato üzerindedir. Ziyaret ancak kısmen taşıtla, sonrasında patika yolla yaya olarak mümkün olabilmektedir. 1923 mübadelesinden hemen önce fresklerin yer yer kapatıldığı, yapının ise özgün formunu büyük ölçüde koruduğu anlaşılmaktadır. Ancak strüktürel hasar, rutubet, vandalizm ve doğal aşınma nedeniyle ciddi yıkılma riski altındadır.

Panayia Kilisesi, Kapadokya bölgesinde Tanzimat Dönemi’nde inşa edilmiş neoklasik Rum Ortodoks mimarisinin nadide örneklerinden biridir. Endürlük’teki Ayia Triada Kilisesi ile birlikte, 19. yüzyıl Anadolu Hıristiyan mimarisinin gelişimi hakkında değerli ipuçları sunar. Koruma, restorasyon ve gelecekteki nötr kullanım potansiyeliyle, bölge tarihi açısından önemli bir yapıdır.