İzmir Tarihi Liman Kenti

Tür: Kent
Tema: UNESCO Dünya Mirası Geçici Listesi
Bölge: Türkiye, Ege Bölgesi, İzmir, Konak
Durum: Erişilebilir

Akdeniz havzasının doğusunda, Ege Denizi’nin korunaklı bir körfezinde, verimli topraklarla çevrili İzmir Tarihi Liman Kenti (eski adıyla Smyrna), tarih öncesi çağlardan günümüze dek Doğu ve Batı arasındaki kara ve deniz ticaretinin en önemli buluşma noktalarından biri olmuştur.

İzmir’in Doğu Akdeniz, Ege Denizi ve Anadolu yarımadasındaki stratejik konumu, kültürel ve kentsel dokusunu biçimlendiren ekolojik, doğal, coğrafi ve iklimsel özelliklerini ortaya çıkarmıştır. İzmir, Batı Anadolu’nun önemli tarih ve tarım havzalarının buluştuğu, diğer ülke ve limanlara açıldığı bir kapı niteliğindedir. Bu hinterlandın üzüm, incir, zeytin gibi tarımsal ürünleri, kente özgü bir yeme-içme ve ticaret kültürünü doğurmuştur. Sadece Anadolu değil, Doğu’dan gelen ürünlerin de İpek Yolu aracılığıyla Akdeniz’e açıldığı önemli bir liman olmuştur. Doğu ve Batı medeniyetlerinin kaynaşma noktası olan İzmir, aynı zamanda Antik çağın ünlü şairi Homeros’un anayurdu olarak bilinmektedir.

İzmir, 8500 yıldır kesintisiz olarak yaşamını sürdürmekte olan bir yerleşim ve ticaret merkezi, bu bağlamda Doğu Akdeniz liman kentinin mekânsal evriminin eşsiz bir örneğidir. Bu mekânsal gelişme hikayesi, Neolitik dönemde Yeşilova ve Yassıtepe Höyükleri’nde başlamış, Tunç ve Demir Çağı’nda Eski Smyrna’da (Bayraklı Höyüğü) devam etmiş, Helenistik dönemde Pagos Dağı’nda (Kadifekale yeniden kurulan Smyrna’da son şeklini almıştır. Smyrna, Roma Dönemi’nde gelişen ve Bizans Dönemi’nde canlılığı koruyan Agora çevresinde şekillenmiş, Agora’nın Batısındaki antik liman zaman içinde doldurularak oluşturulan bugünkü Tarihi Kemeraltı Çarşısı, Osmanlı İmparatorluğu döneminde önemli bir ticaret merkezi olmuştur. 19. yüzyılda yaşanan endüstriyel dönüşüm ile, kervan yollarının kavşağı İzmir, modern bir transfer limanı özellikleri de kazanmıştır. Smyrna, Roma döneminde Efes ve Bergama ile yarışan bir polis, daha sonra Bizans, Osmanlı ve Türkiye Cumhuriyeti’nin ticaret limanı ve Anadolu’nun önemli bir kenti olma özelliğini sürdürmüştür.

İzmir’in ticaret yaşamı siyasi, sosyo-ekonomik ve teknolojik gelişmelerle zenginleşirken, çeşitli kültür ve inanç gruplarının yüzyıllarca bir arada yaşadığı kozmopolit bir liman kentinin ortaya çıkmasını sağlamıştır. Antik dönemlerden itibaren çeşitli coğrafyalardan göçlerle gelenler ve Müslüman, Ermeni, Rum, Yahudi ve Levanten nüfusların kültürel etkileşimi, İzmir’e özgü, yaşayan ve sürekli yenilenen bir çeşitliliğe sahip bir kent kimliği doğurmuştur. Farklı kültürel gruplar arasındaki ticari ilişkilere dayanan bu çeşitlilik, üretimden mutfağa, dinden müziğe her alanda sosyo-kültürel ve mekânsal yapıyı şekillendirmekte, halen İzmir’in kentsel ve mimari dokusunda okunabilmektedir. Toplumsal açıdan da “İzmirli olmak”, bir arada yaşam, uyumluluk, yeniliklere açık olma özelliklerini günümüzde de sürdüren, “güler yüzlü” bir karakter ifade etmektedir.

Ticaret yaşamının izlerini taşıyan en özgün mekânsal izler arasında, Agora’da görülen Antik Dönem graffitoları, Havralar bölgesinde görülen dokuz sinagog yapısının birlikteliği, antik limanın kıyı çizgisinin kavisli hattını izleyen Anafartalar Caddesi boyunca yerleşmiş beş cami, Antik Tiyatro’da günümüzde de insanları bir araya getiren tamaşalık bölgesi sayılabilir. Birçok yapı türü ve işlevi, çağlar boyunca isim ve form değiştirerek aynı bölgede var olmaya devam etmiştir. Bu dönüşüm kervan yollarından liman ve demiryolu yapılarına, pagan tapınaklarından cami, havra ve kiliselere, Smyrna Agorası’ndan çarşı, han ve pasajlara, antik su kanallarından çeşme ve hamamlara, çok odalı çifte megarondan geleneksel konutlara ve kortejolara uzanan tipolojik gruplarda izlenebilmektedir.

Binlerce yıl süren ticaret ve kültürel etkileşim sonucunda ortaya çıkan, çok kültürlü, çok katmanlı yerleşimin mekânsal yapı zenginliği, İzmir Tarihi Liman Kenti’nin özgün kimliğini oluşturmaktadır. Bu istisnai değerleri odağına alan “İZMİR TARİHİ LİMAN KENTİ” temalı dosya 14.04.2020 tarihinde UNESCO Dünya Mirası Geçici Listesine kabul edilmiştir.

UNESCO Dünya Miras Listesine kabulü için gerekli çalışmaların yürütülmesine yönelik Kültür ve Turizm Bakanlığı tarafından TARKEM görevlendirilmiş, Alan Başkanı atanmış, Danışma Kurulu ile Eşgüdüm ve Denetleme Kurulu oluşturulmuştur. Akabinde, İzmir Tarihi Liman Kenti Alan Başkanlığı & İzmir Büyükşehir Belediyesi İletişim ve Koordinasyon Ofisi kurularak, tam zamanlı personeller ve ilgili kamu kurumlarından (İzmir Valiliği, İzmir Büyükşehir Belediyesi, Konak Belediyesi, İzmir Kalkınma Ajansı, İl Kültür Turizm Müdürlüğü) görevlendirilen personeller ile Şubat 2021 itibariyle çalışmalara başlanmıştır.

UNESCO Dünya Miras Listesinde yer alınmasına yönelik Alan Yönetim Planı ve Adaylık Dosyası çalışmaları yürütülmektedir. İzmir Tarihi Liman Kenti Alan Yönetim Planının 29.06.2022 tarihinde Eşgüdüm ve Denetleme Kurulu toplantısında oy birliğiyle kabul edilmesinin ardından, 15.10.2022 tarihinde hazırlıkları tamamlanan Adaylık Dosyası Kültür ve Turizm Bakanlığı’na değerlendirilmek üzere gönderilmiş ve resmi süreç başlatılmıştır.

UNESCO Dünya Mirası ve alan yönetimi süreci İzmir’in tarihi, kültürel ve doğal değerlerini gerek Türkiye gerek dünya ile paylaşmak için önemli bir adım olarak görülmektedir. Alan yönetimi sürecinin başlatılmasıyla, İzmir Tarihi Liman Kentinin kültürel ve doğal değerlerinin, alanın bütün paydaşlarıyla korunmasına yönelik ortak sorumluluk almasının sağlanması, kurumlar arası işbirliği ve eşgüdüm içerisinde korunmasının ve yönetilmesinin etkinleştirilmesi sağlanacaktır. Dünya mirası adaylığı İzmir’in kapılarını tüm dünyaya açacak, alanın uluslararası ölçekte bütün insanlığın ortak mirası olarak algılanmasını sağlayarak İzmirlilerin gurur kaynağı olacaktır.

✶ İlişkili Yerler

Gümrük Binası, İskele-Liman

İzmir Hükümet Konağı

Kamusal Yapı

Eski Liman Dalgakıranı, İzmir

Dalgakıran

Eski Belediye Binası, Konak

Kamusal Yapı

Basmane Eski Tekel Tütün Deposu

Kortejo, Manisa Akhisar Oteli

Keçeçiler Taş Kortejo

Los Forasteros Sinagogu

Sinagog

Sütveren Meryem Ayazması

Çankaya Eski İtfaiye Binası

Gözetleme Kulesi, Kamusal Yapı, Müze

Tarihi İstiklal Okulu

Okul

Altınpark Arkeolojik Alanı

İmam Caferi Sadık Tayyar Türbesi

Türbe

İplikçi İsmail Dede Türbesi

Türbe

Kemeraltı Karakolu

Karakol

Eski Meserret Oteli, İzmir

Otel, Pasaj-İşhanı

Kemeraltı Sebili ve Muvakkithanesi

Muvakkithane, Sebil ve Selsebil

Katipzade Mescidi

Mescit

Mısırlızade Hacı Mustafa Efendi Çeşmesi

Çeşme

Osman Nüshet Efendi Vakıf Çarşısı

Kahraman Mescidi, Konak

Hisar Camii Şadırvanı 1

Şadırvan

Hisar Camii Şadırvanı 2

Şadırvan

Hisar Camii, Konak

Cami

Baladur Hacı Mehmet Ağa Camii

Piyaleoğlu Camii, Konak

Cami

Salahettinoğlu Camii

Cami

Faik Paşa Camii, Konak

Cami

Eski Şehir Oteli, Konak

Otel

Kumrulu Mescit, Konak

Mescit

İzmir Kültürpark

Diğer Türler

Çatalkaya Hanı, Konak

Banka, Pasaj-İşhanı

Selvili Han, Konak

Pasaj-İşhanı

Osmanlı Bankası Binası, Konak

Büyük Karaosmanoğlu Hanı

Tarihi Karataş Hamamı

Hamam

Uray Çeşmesi

Çeşme

Vali Mirliva Kazım Paşa Çeşmesi

Çeşme

Şikayet Çeşmesi, Konak

Çeşme

Şükran Otel Sebili

Sebil ve Selsebil

Yoğurtçu Ahmet Çeşmesi

Çeşme

Hamidiye Sütun Çeşme

Çeşme

Berberzade Mehmet Efendi Çeşmesi

Çeşme

Damlacık Camii Çeşmesi, Konak

Çeşme

Yavan Çeşme, Konak

Çeşme

Hüseyin Ağa Çeşmesi, Konak

Çeşme

Jph Dalmas & Cie Marseille Şirketi Sokak Çeşmesi

Çeşme

Odunkapı Camii Çeşmesi

Çeşme

Başoturak Şadırvanı

Şadırvan

Hasan Hoca Camii Çeşmesi

Çeşme

Karaburunluzâde Şadırvanı

Şadırvan

Cumhuriyet Halk Fırkası Mirali Ocağı Çeşmesi

Çeşme

Mirkelam Han Çeşmesi

Çeşme

Toraman Mescidi Çeşmesi

Çeşme

Toraman Mescidi, Konak

Mescit

Şadırvanaltı Camii Çeşmesi

Çeşme

Esnaf Şeyh Camii

Cami

Esnaf Şeyh Camii Çeşmesi

Çeşme

Tarık Sarı Sokak Çeşmesi

Çeşme

Yaban Çeşme, Konak

Çeşme

Çeşme – Pazaryeri, 970 Sokak

Çeşme – Ali Reis, 952 Sokak

Çeşme, Sarnıç

Çeşme – Bozkurt, 427 Sokak

Çeşme

Aziz Vukolos Ayazması

Otel, Yalı, Köşk, Konak

Ay Yıldızlı Konak

Yalı, Köşk, Konak

Ali Galip Çikolata Fabrikası

Fabrika

Abdurrahman Hanı, Konak

Pasaj-İşhanı

Cambaz Hanı, Konak

Pasaj-İşhanı

Fazlıoğlu Hanı, Konak

Muradiye Mescidi, Konak

Cami

Hacı Mehmet Camii, Konak

Cami

Hassa Mescidi, Konak

Cami

Evliyazade Camii, Konak

Cami

Damlacık Camii

Cami

Selvili Mescit, Konak

Cami

Namazgah Pazaryeri Camii

Hamidiye Camii, Konak

Cami

Akarcalı Camii

Cami

Karakol Hacı Halil Efendi Camii, Konak

Cami

Hatuniye Camii, Konak

Cami

Hacı Mahmut Camii, Konak

İzmir Arkeoloji Müzesi

Müze

Şadırvanaltı Camii Şadırvanı

Şadırvan

Şadırvanaltı Meydan Şadırvanı

Şadırvan

İzmir Kadın Müzesi

Müze, Yalı, Köşk, Konak

Aydın Kasaba Oteli

Otel

Ziraat Bankası Binası, Konak

İzmir Etnografya Müzesi

Hastane, Müze

Ümran Baradan Oyun ve Oyuncak Müzesi

Müze

İzmir Resim Heykel Müzesi ve Galerisi

Müze

İzmir Basın Müzesi

Müze

Emir Sultan Türbesi, İzmir

Türbe

Emir Sultan Zaviyesi, Konak

Hamam, Hazire-Mezarlık, Türbe, Zaviye

Aziz Vukolos Kilisesi

Kilise ve Manastır

Bayramyeri Saat Kulesi, Konak

Saat Kulesi

Kızlarağası Hanı, Konak

Kervansaray

Avrasya Anı Evi

Sergi Alanı, Yalı, Köşk, Konak

Gazeteci Hasan Tahsin İlk Kurşun Anıtı, İzmir

Merkez Şeyh Camii, Konak

Cami

İzmir Borsa Binası

Kamusal Yapı

İzmir Milli Kütüphane

Kütüphane

Elhamra Sineması, Konak

Mithatpaşa Mesleki ve Teknik Anadolu Lisesi Binası, Konak

Kemeraltı Camii, Konak

Cami

Aya Paraskevi Kilisesi, Konak

Kilise ve Manastır

Küçük Karaosmanoğlu Hanı

Pasaj-İşhanı

Anafartalar Polis Karakolu

Eski Türk Ocağı Binası, Konak

Diğer Türler

İzmir Gureba-i Müslimin Hastanesi

Hastane

İzmir Kız Lisesi

Okul

Sinyora Giveret Sinagogu

Sinagog

Basmane Polis Karakolu

Karakol

Beth İsrael Sinagogu, İzmir

Sinagog

Portekiz Sinagogu

Sinagog

Tarık Dursun K. Yazar Evi

Konut, Müze

Cumhuriyet Eğitim Müzesi

Müze, Okul

Eski ESHOT Sayaç Atölyesi

Fabrika

Halil Rıfat Paşa Köşkü

Yalı, Köşk, Konak

İzmir İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü Binası

Banka

Kavaflar Çarşısı, Konak

İkiçeşmelik Çeşmeleri, Konak

Çeşme

Gaffarzade Hacı Ahmet Sebili

Sebil ve Selsebil

Çakaloğlu Hanı Çeşmesi

Çeşme

Salepçioğlu Medrese Çeşmeleri

Çeşme

Salepçioğlu Camii Çeşmeleri

Çeşme

Kızlarağası Hanı Çeşmesi

Çeşme

Hacı Ethem Camii, Konak

Cami

Kadifekale Yangın Kulesi

Gözetleme Kulesi, Kule

Alanyalı Konağı, Konak

Yalı, Köşk, Konak

Karataş Musevi Hastanesi

İş Bankası Binası, Konak

Mithatpaşa Askeri Hastanesi

Hastane

Agios Ioannis Theologos Kilisesi, Konak

Kilise ve Manastır

İzmir İtalyan Kız Okulu Binası

Okul

Agios Ioannis Theologos Kilisesi Rum Okulu

Okul

Ali Ağa Camii Çeşmesi, Konak

Çeşme

Türkiye Ekonomi Bankası Binası, Konak

Banka

Katipoğlu Ahmet Reşit Efendi Sebili

İngiliz Bahçesi, Konak

Bahçe

Cihan Palas Oteli

Otel

Uşaklıgil Köşkü, Basmane

Konut, Otel

Sonsino Sinagogu

Sinagog

Roma Yolu, İkiçeşmelik

Yol

Alliance Israelite Universelle Okulu, Konak

Okul

Madam Levi Kortejosu

Kortejo

Kortejo – Hatuniye, 941 Sokak, 11

Kortejo

Kortejo – Yenigün, 1309 Sokak, 7

Kortejo

Kortejo – Hurşidiye, 1307 Sokak Çıkmazı

Kortejo

Çakı Bedesteni, Konak

Bedesten

Katipzade Konağı, Konak

Yalı, Köşk, Konak

Bahçeliler Hanı, Konak

Pasaj-İşhanı

Lale Sineması, Konak

Sinema

Yıldız Sineması, Konak

Sinema

Bıçakçı Han, Konak

Pasaj-İşhanı

Osman Paşa Köşkü, Konak

Yalı, Köşk, Konak

Kapanizade Köşkü, Konak

Yalı, Köşk, Konak

İzmir Türk Dünyası Dans ve Müzik Topluluğu Binası

Okul

Müftü Rahmetullah Efendi Evi

Yalı, Köşk, Konak

Halitbey İlkokulu, Konak

Okul

Kadifekale Hava Şehitleri Çeşmesi

Çeşme

Kadifekale Hava Şehitliği

Anıt Mezar, Şehitlik

Halitbey İlkokulu Çeşmesi

Çeşme

Smyrna Agora

Agora

Agora Osmanlı Mezarlığı

Smyrna Agora Bazilikası

Bazilika

Smyrna Roma Hamamı

Hamam

Kabasoğan Mescidi, Konak

Mescit

Bayraktar Süleyman Ağa Mescidi, Konak

Mescit

Konut – Hurşidiye, 1301 Sokak, 20, Konak

Konut, Yalı, Köşk, Konak

Gemi İskeleti Heykeli, Konak

Anıt, Heykel

Piyaleoğlu Hanı, Konak

Pasaj-İşhanı

Agora Kazı Evi

Yalı, Köşk, Konak

Karataş Köprüsü, Konak

Köprü

Namazgah Kurşunlu Cami, Konak

Cami

Aram Hamparsumyan Hanı

Son Güncelleme: Caner Cangül - 22:35, 08 Eyl 2022

Editör: Caner Cangül

Katkıda Bulunan: Caner Cangül, Anıl Karadağ

KE No: 16090
Alıntı: “İzmir Tarihi Liman Kenti”, Kültür Envanteri, 8 Eylül 2022, https://kulturenvanteri.com/yer/?p=16090.

Bir yanıt yazın

Yorum yapabilmek için oturum açmalısınız.

Destek Olun

Kültür Envanteri'ni birlikte büyütelim!

Desteğiniz, herkesin erişimine açık bağımsız bir kültürel miras veritabanının gelişmesine katkı sağlayacak. Kültürel değerleri belgeleyerek korunmasına yardımcı olmak için siz de destek olun!

Detaylar Patreon