İzmir Tarihi Liman Kenti
- Tür: Kent
- Tema: UNESCO Dünya Mirası Geçici Listesi
- Bölge: Türkiye, Ege Bölgesi, İzmir, Konak
Akdeniz havzasının doğusunda, Ege Denizi’nin korunaklı bir körfezinde, verimli topraklarla çevrili İzmir Tarihi Liman Kenti (eski adıyla Smyrna), tarih öncesi çağlardan günümüze dek Doğu ve Batı arasındaki kara ve deniz ticaretinin en önemli buluşma noktalarından biri olmuştur.
İzmir’in Doğu Akdeniz, Ege Denizi ve Anadolu yarımadasındaki stratejik konumu, kültürel ve kentsel dokusunu biçimlendiren ekolojik, doğal, coğrafi ve iklimsel özelliklerini ortaya çıkarmıştır. İzmir, Batı Anadolu’nun önemli tarih ve tarım havzalarının buluştuğu, diğer ülke ve limanlara açıldığı bir kapı niteliğindedir. Bu hinterlandın üzüm, incir, zeytin gibi tarımsal ürünleri, kente özgü bir yeme-içme ve ticaret kültürünü doğurmuştur. Sadece Anadolu değil, Doğu’dan gelen ürünlerin de İpek Yolu aracılığıyla Akdeniz’e açıldığı önemli bir liman olmuştur. Doğu ve Batı medeniyetlerinin kaynaşma noktası olan İzmir, aynı zamanda Antik çağın ünlü şairi Homeros’un anayurdu olarak bilinmektedir.
İzmir, 8500 yıldır kesintisiz olarak yaşamını sürdürmekte olan bir yerleşim ve ticaret merkezi, bu bağlamda Doğu Akdeniz liman kentinin mekânsal evriminin eşsiz bir örneğidir. Bu mekânsal gelişme hikayesi, Neolitik dönemde Yeşilova ve Yassıtepe Höyükleri’nde başlamış, Tunç ve Demir Çağı’nda Eski Smyrna’da (Bayraklı Höyüğü) devam etmiş, Helenistik dönemde Pagos Dağı’nda (Kadifekale yeniden kurulan Smyrna’da son şeklini almıştır. Smyrna, Roma Dönemi’nde gelişen ve Bizans Dönemi’nde canlılığı koruyan Agora çevresinde şekillenmiş, Agora’nın Batısındaki antik liman zaman içinde doldurularak oluşturulan bugünkü Tarihi Kemeraltı Çarşısı, Osmanlı İmparatorluğu döneminde önemli bir ticaret merkezi olmuştur. 19. yüzyılda yaşanan endüstriyel dönüşüm ile, kervan yollarının kavşağı İzmir, modern bir transfer limanı özellikleri de kazanmıştır. Smyrna, Roma döneminde Efes ve Bergama ile yarışan bir polis, daha sonra Bizans, Osmanlı ve Türkiye Cumhuriyeti’nin ticaret limanı ve Anadolu’nun önemli bir kenti olma özelliğini sürdürmüştür.
İzmir’in ticaret yaşamı siyasi, sosyo-ekonomik ve teknolojik gelişmelerle zenginleşirken, çeşitli kültür ve inanç gruplarının yüzyıllarca bir arada yaşadığı kozmopolit bir liman kentinin ortaya çıkmasını sağlamıştır. Antik dönemlerden itibaren çeşitli coğrafyalardan göçlerle gelenler ve Müslüman, Ermeni, Rum, Yahudi ve Levanten nüfusların kültürel etkileşimi, İzmir’e özgü, yaşayan ve sürekli yenilenen bir çeşitliliğe sahip bir kent kimliği doğurmuştur. Farklı kültürel gruplar arasındaki ticari ilişkilere dayanan bu çeşitlilik, üretimden mutfağa, dinden müziğe her alanda sosyo-kültürel ve mekânsal yapıyı şekillendirmekte, halen İzmir’in kentsel ve mimari dokusunda okunabilmektedir. Toplumsal açıdan da “İzmirli olmak”, bir arada yaşam, uyumluluk, yeniliklere açık olma özelliklerini günümüzde de sürdüren, “güler yüzlü” bir karakter ifade etmektedir.
Ticaret yaşamının izlerini taşıyan en özgün mekânsal izler arasında, Agora’da görülen Antik Dönem graffitoları, Havralar bölgesinde görülen dokuz sinagog yapısının birlikteliği, antik limanın kıyı çizgisinin kavisli hattını izleyen Anafartalar Caddesi boyunca yerleşmiş beş cami, Antik Tiyatro’da günümüzde de insanları bir araya getiren tamaşalık bölgesi sayılabilir. Birçok yapı türü ve işlevi, çağlar boyunca isim ve form değiştirerek aynı bölgede var olmaya devam etmiştir. Bu dönüşüm kervan yollarından liman ve demiryolu yapılarına, pagan tapınaklarından cami, havra ve kiliselere, Smyrna Agorası’ndan çarşı, han ve pasajlara, antik su kanallarından çeşme ve hamamlara, çok odalı çifte megarondan geleneksel konutlara ve kortejolara uzanan tipolojik gruplarda izlenebilmektedir.
Binlerce yıl süren ticaret ve kültürel etkileşim sonucunda ortaya çıkan, çok kültürlü, çok katmanlı yerleşimin mekânsal yapı zenginliği, İzmir Tarihi Liman Kenti’nin özgün kimliğini oluşturmaktadır. Bu istisnai değerleri odağına alan “İZMİR TARİHİ LİMAN KENTİ” temalı dosya 14.04.2020 tarihinde UNESCO Dünya Mirası Geçici Listesine kabul edilmiştir.
UNESCO Dünya Miras Listesine kabulü için gerekli çalışmaların yürütülmesine yönelik Kültür ve Turizm Bakanlığı tarafından TARKEM görevlendirilmiş, Alan Başkanı atanmış, Danışma Kurulu ile Eşgüdüm ve Denetleme Kurulu oluşturulmuştur. Akabinde, İzmir Tarihi Liman Kenti Alan Başkanlığı & İzmir Büyükşehir Belediyesi İletişim ve Koordinasyon Ofisi kurularak, tam zamanlı personeller ve ilgili kamu kurumlarından (İzmir Valiliği, İzmir Büyükşehir Belediyesi, Konak Belediyesi, İzmir Kalkınma Ajansı, İl Kültür Turizm Müdürlüğü) görevlendirilen personeller ile Şubat 2021 itibariyle çalışmalara başlanmıştır.
UNESCO Dünya Miras Listesinde yer alınmasına yönelik Alan Yönetim Planı ve Adaylık Dosyası çalışmaları yürütülmektedir. İzmir Tarihi Liman Kenti Alan Yönetim Planının 29.06.2022 tarihinde Eşgüdüm ve Denetleme Kurulu toplantısında oy birliğiyle kabul edilmesinin ardından, 15.10.2022 tarihinde hazırlıkları tamamlanan Adaylık Dosyası Kültür ve Turizm Bakanlığı’na değerlendirilmek üzere gönderilmiş ve resmi süreç başlatılmıştır.
UNESCO Dünya Mirası ve alan yönetimi süreci İzmir’in tarihi, kültürel ve doğal değerlerini gerek Türkiye gerek dünya ile paylaşmak için önemli bir adım olarak görülmektedir. Alan yönetimi sürecinin başlatılmasıyla, İzmir Tarihi Liman Kentinin kültürel ve doğal değerlerinin, alanın bütün paydaşlarıyla korunmasına yönelik ortak sorumluluk almasının sağlanması, kurumlar arası işbirliği ve eşgüdüm içerisinde korunmasının ve yönetilmesinin etkinleştirilmesi sağlanacaktır. Dünya mirası adaylığı İzmir’in kapılarını tüm dünyaya açacak, alanın uluslararası ölçekte bütün insanlığın ortak mirası olarak algılanmasını sağlayarak İzmirlilerin gurur kaynağı olacaktır.
✶ İlgili Yerler
- Roma Liman Hamamı, İzmir
- Salepçioğlu Hanı
- Pirinç Han
- Konak Pier
- İzmir Hükümet Konağı
- Eski Liman Dalgakıranı, İzmir
- Eski Belediye Binası, Konak
- Basmane Eski Tekel Tütün Deposu
- Etz Hayim Sinagogu
- Mavi Kortejo
- Kortejo, Manisa Akhisar Oteli
- Paşayakov Kortejosu
- Kortejo, Saray Otel
- Keçeçiler Taş Kortejo
- Şalom Sinagogu
- Algazi Sinagogu
- Bet Hillel Sinagogu
- Talmud Tora Sinagogu
- Los Forasteros Sinagogu
- Sütveren Meryem Ayazması
- Karakapı
- Salih Dede Yatırı
- Karakapı Çeşmesi
- Çankaya Eski İtfaiye Binası
- Şonsol Sinagogu
- Yeni Şükran Oteli
- Çukur Han, İzmir
- Tarihi İstiklal Okulu
- Altınpark Arkeolojik Alanı
- İmam Caferi Sadık Tayyar Türbesi
- İplikçi İsmail Dede Türbesi
- Kemeraltı Karakolu
- Eski Meserret Oteli, İzmir
- Kemeraltı Sebili ve Muvakkithanesi
- Katipzade Mescidi
- Mısırlızade Hacı Mustafa Efendi Çeşmesi
- Osman Nüshet Efendi Vakıf Çarşısı
- Silahçıoğlu Hanı
- Kemahlıoğlu Hanı
- Kahraman Mescidi, Konak
- Salih Paşa Şadırvanı
- Yeşildirek Hamamı
- Hisar Camii Şadırvanı 1
- Hisar Camii Şadırvanı 2
- Hisar Camii, Konak
- Baladur Hacı Mehmet Ağa Camii
- Altınpark Çeşmesi
- Fettah Camii, Konak
- Nebahat Tabak Evi
- Piyaleoğlu Camii, Konak
- Salahettinoğlu Camii
- Faik Paşa Camii, Konak
- Eski Şehir Oteli, Konak
- Kumrulu Mescit, Konak
- İzmir Kültürpark
- Çatalkaya Hanı, Konak
- Selvili Han, Konak
- Osmanlı Bankası Binası, Konak
- Akseki Han
- Rees Binası
- Şadırvanaltı Camii
- Kestanepazarı Camii
- Başdurak Camii
- Naturzade Camii
- Ali Ağa Camii, Konak
- İkiçeşmelik Camii
- Odunkapı Camii
- Çakaloğlu Hanı
- Büyük Karaosmanoğlu Hanı
- Mirkelam Han
- Büyük Demir Han
- Arap Han, Konak
- Abacıoğlu Hanı
- Tütün Han, Konak
- Yusufoğlu Hanı
- Çivici Hamamı
- Politi Şaraphanesi
- Kadı Hamamı, Konak
- Kıllıoğlu Hamamı
- Basmane Hamamı
- Tarihi Karataş Hamamı
- Uray Çeşmesi
- Vali Mirliva Kazım Paşa Çeşmesi
- Şikayet Çeşmesi, Konak
- Şükran Otel Sebili
- Yoğurtçu Ahmet Çeşmesi
- Hamidiye Sütun Çeşme
- Berberzade Mehmet Efendi Çeşmesi
- Damlacık Camii Çeşmesi, Konak
- Yavan Çeşme, Konak
- Hüseyin Ağa Çeşmesi, Konak
- Jph Dalmas & Cie Marseille Şirketi Sokak Çeşmesi
- Odunkapı Camii Çeşmesi
- Başoturak Şadırvanı
- Hasan Hoca Camii Çeşmesi
- Kestane Pazarı Şadırvanı
- Cumhuriyet Halk Fırkası Mirali Ocağı Çeşmesi
- Mirkelamoğlu Han Çeşmesi
- Toraman Mescidi Çeşmesi
- Toraman Mescidi, Konak
- Şadırvanaltı Camii Çeşmesi
- Esnaf Şeyh Camii
- Esnaf Şeyh Camii Çeşmesi
- Çeşme – Pazaryeri, Tarık Sarı(816) Sokak, 69
- Yaban Çeşme, Konak
- Çeşme – Pazaryeri, 970 Sokak
- Taslı Çeşme, Konak
- Carfi Köşkü
- Çeşme – Ali Reis, 952 Sokak
- Çeşme – Bozkurt, 427 Sokak
- Aziz Vukolos Ayazması
- Merdivenli Medrese
- Tevfik Paşa Konağı
- Ay Yıldızlı Konak
- Ali Galip Çikolata Fabrikası
- Abdurrahman Hanı, Konak
- Cambaz Hanı, Konak
- Fazlıoğlu Hanı, Konak
- Musevit Hanı, Konak
- Nurkamer Camii
- Muradiye Mescidi, Konak
- Hacı Mehmet Camii, Konak
- Hassa Mescidi, Konak
- Evliyazade Camii, Konak
- Damlacık Camii
- Selvili Mescit, Konak
- Namazgah Pazaryeri Camii
- Asmalı Mescit, Konak
- Mumyakmaz Camii
- Hamidiye Camii, Konak
- Akarcalı Camii
- Karakol Hacı Halil Efendi Camii, Konak
- Hatuniye Camii, Konak
- Hacı Mahmut Camii, Konak
- Çorakkapı Camii
- Asansör, İzmir
- İzmir Arkeoloji Müzesi
- Şadırvanaltı Camii Şadırvanı
- Şadırvanaltı Meydan Şadırvanı
- İzmir Kadın Müzesi
- Aydın Kasaba Oteli
- Ziraat Bankası Binası, Konak
- Kadıoğlu Han
- İnönü Evi Müzesi
- İzmir Etnografya Müzesi
- Ümran Baradan Oyun ve Oyuncak Müzesi
- İzmir Resim Heykel Müzesi ve Galerisi
- İzmir Basın Müzesi
- Emir Sultan Türbesi, İzmir
- Emir Sultan Zaviyesi, Konak
- Aziz Vukolos Kilisesi
- Bayramyeri Saat Kulesi, Konak
- Kızlarağası Hanı, Konak
- Avrasya Anı Evi
- Gazeteci Hasan Tahsin İlk Kurşun Anıtı, İzmir
- Namazgah Hamamı
- Sarı Kışla
- Kalafat Camii, Konak
- Merkez Şeyh Camii, Konak
- İzmir Borsa Binası
- İzmir Milli Kütüphane
- Elhamra Sineması, Konak
- Smyrna Batı Stoası
- Sevi Kortejosu
- Mithatpaşa Mesleki ve Teknik Anadolu Lisesi Binası, Konak
- Salepçioğlu Camii
- Dönertaş Sebili
- Basmane Tren Garı
- Kemeraltı Camii, Konak
- Aya Paraskevi Kilisesi, Konak
- Küçük Karaosmanoğlu Hanı
- Anafartalar Polis Karakolu
- Ayhan Işık Evi
- Tevfik Paşa Hamamı
- Eski Türk Ocağı Binası, Konak
- İzmir Gureba-i Müslimin Hastanesi
- İzmir Kız Lisesi
- Sinyora Giveret Sinagogu
- Basmane Polis Karakolu
- Beth İsrael Sinagogu, İzmir
- Portekiz Sinagogu
- Tarık Dursun K. Yazar Evi
- Cumhuriyet Eğitim Müzesi
- Eski ESHOT Sayaç Atölyesi
- Halil Rıfat Paşa Köşkü
- İzmir İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü Binası
- Kavaflar Çarşısı, Konak
- Afyon Han, Konak
- Kılcı Mescidi, Konak
- İkiçeşmelik Çeşmeleri, Konak
- Gaffarzade Hacı Ahmet Sebili
- Çakaloğlu Hanı Çeşmesi
- Salepçioğlu Medrese Çeşmeleri
- Salepçioğlu Camii Çeşmeleri
- Kızlarağası Hanı Çeşmesi
- Hacı Ethem Camii, Konak
- Kadifekale Yangın Kulesi
- Alanyalı Konağı, Konak
- Karataş Musevi Hastanesi
- Kadifekale Mescidi
- Kadifekale Sarnıcı
- İş Bankası Binası, Konak
- Karantina Hamamı
- Kervan Köprüsü
- Mithatpaşa Askeri Hastanesi
- Agios Ioannis Theologos Kilisesi, Konak
- İzmir İtalyan Kız Okulu Binası
- Agios Ioannis Theologos Kilisesi Rum Okulu
- Ali Ağa Camii Çeşmesi, Konak
- Türkiye Ekonomi Bankası Binası, Konak
- Katipoğlu Ahmet Reşit Efendi Sebili
- Roş Haar Sinagogu
- Bikur Holim Sinagogu
- İngiliz Bahçesi, Konak
- Cihan Palas Oteli
- Uşaklıgil Köşkü, Basmane
- Sonsino Sinagogu
- Roma Yolu, İkiçeşmelik
- Alliance Israelite Universelle Okulu, Konak
- Madam Levi Kortejosu
- Kortejo – Hatuniye, 941 Sokak, 11
- Kortejo – Yenigün, 1309 Sokak, 7
- Kortejo – Hurşidiye, 1307 Sokak Çıkmazı
- Çakı Bedesteni, Konak
- Katipzade Konağı, Konak
- Bahçeliler Hanı, Konak
- Lale Sineması, Konak
- Yıldız Sineması, Konak
- Bıçakçı Han, Konak
- Osman Paşa Köşkü, Konak
- Kapanizade Köşkü, Konak
- İzmir Türk Dünyası Dans ve Müzik Topluluğu Binası
- Müftü Rahmetullah Efendi Evi
- Halitbey İlkokulu, Konak
- Kadifekale Hava Şehitleri Çeşmesi
- Kadifekale Hava Şehitliği
- Halitbey İlkokulu Çeşmesi
- Smyrna Agora
- Agora Osmanlı Mezarlığı
- Namazgah, Konak
- Smyrna Bouleuterion
- Smyrna Agora Bazilikası
- Smyrna Roma Hamamı
- Kabasoğan Mescidi, Konak
- Bayraktar Süleyman Ağa Mescidi, Konak
- Konut – Hurşidiye, 1301 Sokak, 20, Konak
- Gemi İskeleti Heykeli, Konak
- Piyaleoğlu Hanı, Konak
- Agora Kazı Evi
- Karataş Köprüsü, Konak
- Namazgah Kurşunlu Camii, Konak
- Aram Hamparsumyan Hanı
- Konak Pier Çeşmesi
- Peker Hanı, Konak