Muş iline bağlı Varto ilçesi sınırları içinde bulunan Kayalıdere, ilçenin 14 km güneydoğusunda Murat Nehri’nin doğu kıyısında konumlanmıştır. Alan kuzeyden Muş Ovası’na açılan bir kapı niteliğindedir.  

Kayalıdere’de bilimsel çalışmalar 1965 yılında Seton Llyod ve Charles Burney tarafından İngiliz Arkeoloji Enstitüsü’nün desteğiyle yapılan kazılarla başlamıştır.

Ova seviyesinden yaklaşık 70-80 m yüksekte bulunan doğal bir tepe üzerinde kuzeybatı-güneydoğu aksında yerleşme uzanır.

Sitadel alanı aşağı ve yukarı olarak tanımlanan iki bölümde değerlendirilmiştir. Kazı çalışmaları yukarı sitadelde sürdürülmüş ve sütunlu salon, tapınak kompleksi, depo odaları ortaya çıkarılmıştır.

Yukarı sitadelde zirvede konumlanan tapınak, planı ve özellikleri bakımından krali kent tapınaklarıyla benzerlik taşımaktadır. Tapınak kare planlı olup köşeleri rizalitlidir. Dıştan 12.50×12.50 m ölçülerinde, cella bölümü ise 5×5 m ebatlarındadır. Giriş kısmı kuzeydoğuya bakar ve bu bölümde tabanı taş döşeli avlusu yer alır.

Sitadelin kuzey doğusunda pitoslu depo odaları tespit edilmiştir. Salonlarından birinde yine üzerinde ölçekleri belirtilen hiyeroglif işaretlerin bulunduğu 25 adet pitos bulunmuştur. Bu alandaki kazılar tamamlanamadığı için depo alanlarının yayılımı da tespit edilememiştir. Aynı alan çevresinde taş temelli kare ve dikdörtgen planlı yapı grupları da ortaya çıkarılmıştır.

Yukarı sitadelin güney ucunda ise kaya mezarı bulunmaktadır. Burada yapılan kazılarla kaya mezarının 6 odası açığa çıkarılmıştır. Kapı açıklıkları ise en az 8 odalı bir mezar olduğunu gösterir. Bu açıdan Kayalıdere Kaya Mezarı Urartu kaya mezarları arasında tek örnektir.

Urartular – Kayalıdere