Mardin Kalesi

Mardin Kalesi, deniz seviyesinden yaklaşık 1000-1100 metre yükseklikteki bir sırt üzerinde, kentin yaklaşık 100 metre kadar yukarısında falez biçimli kayalıklar üzerine inşa edilmiştir. Doğu-batı doğrultusunda uzanan kale, doğuda 1200, batıda 1180 metre yüksekliğe ulaşır ve 800 metre uzunluğundaki bir düzlük üzerinde yer alır. Bu konumu sayesinde Mezopotamya ovasına hâkim bir noktada bulunan yapı, tarih boyunca hem stratejik hem de idari önem taşımıştır.

Topografyanın sağladığı doğal avantajlar en üst düzeyde kullanılarak kalenin savunma sistemi güçlendirilmiştir. Günümüzde sur duvarlarının, burçların ve çeşitli kalıntıların izleri yer yer görülebilmektedir. Kale içinde bir cami, konak-saray kalıntıları, hamam yapısı ve kayaya oyulmuş çok sayıda su sarnıcı bulunmaktadır. Bu unsurlar, yapının yalnızca askerî bir merkez değil, aynı zamanda yerleşim ve yönetim işlevleri de üstlendiğini göstermektedir.

Mardin Kalesi’nin kuruluşu Roma dönemine kadar uzanmakta olup, sonraki yüzyıllarda farklı devlet ve imparatorlukların egemenliği altında kalmıştır. Ortaçağ boyunca aktif şekilde kullanılan kale, Osmanlı döneminde de düzenli bakım ve onarımlar görerek idare merkezi işlevini sürdürmüştür. Ancak 19. yüzyılın ikinci yarısından itibaren kale yavaş yavaş terk edilmiş, kent yerleşimi aşağı bölgelere doğru kaymış ve bu süreçte kalenin taş malzemeleri yeni yapıların inşasında kullanılmıştır.

Yapının tarihsel dokusunu ve mimari özelliklerini belgelemeye yönelik sistematik kazılar 2014 yılında başlamış, 2015, 2017, 2018, 2020 ve 2021 yıllarında Mardin Müzesi tarafından yürütülmüştür. Çalışmalar özellikle Kale Camii çevresinde yoğunlaşmış, revaklı avlu ve harim bölgesinde toprak altındaki arkeolojik veriler açığa çıkarılmıştır. Kazılarda mimari öğelerin yanı sıra lüle, sikke, pişmiş toprak objeler ve sırlı-sırsız seramik parçaları gibi küçük buluntular elde edilmiştir.

2021 yılı kazı ve konservasyon çalışmaları Mardin Müze Müdürlüğü başkanlığında, Mardin Artuklu Üniversitesi Sanat Tarihi Bölümü’nün bilimsel danışmanlığında yürütülmüş, Valilik ve Büyükşehir Belediyesi’nin desteğiyle gerçekleştirilmiştir. Çalışmalar dört başlık altında ilerlemiş; kazı öncesi hazırlık, Kale Camii kazısı, çıkarılan buluntuların değerlendirilmesi ve koruma-onarım uygulamaları tamamlanmıştır. Kazı alanında yapılan temizlik sonrasında mimari öğeler fotoğraf ve çizimlerle belgelenmiş, döşeme taşları jeotekstil serilerek taş tozu ve kumla kapatılmıştır. Ayrıca kazılarda ortaya çıkan üç eserin konservasyonu uzman restoratörlerce yapılmış ve eserler müze deposuna kaldırılmıştır.