Ulu Camii Hamamı, Mardin ili, Artuklu ilçesi, Ulu Camii Mahallesi’nde yer almaktadır. İnşa kitabesi olmayan hamamın ne zaman ve kim tarafından yapıldığı bilinmemektedir. Ancak yazılı kaynaklarda yapının Ulu Camii’nin vakfı olarak Artuklu Sultanı Melik Salih (1312-1364) tarafından yaptırıldığı geçmektedir. Bunlardan hareketle Ulu Cami Hamamı’nın 14. yy’da Artuklu Sultanı Melik Salih tarafından yaptırıldığı düşünülmektedir. Dıştan 19,35 x 23,80 m ölçülerinde dikdörtgen planlı olan hamamın inşasında, kesme, düzgün kesme ve moloz taş kullanılmıştır. Dört eyvanlı ve dört köşe halvetli hamamlar grubuna giren yapı, soyunmalık, ılıklık ve sıcaklık bölümlerinden oluşmaktadır. Hamamın batısında bulunan sivri kemerli niş içerisine alınmış, yuvarlak kemerli açıklıktan dikdörtgen planlı giriş holüne geçilmektedir. Giriş holünün kuzeyinde bulunan açıklıktan ise soyunmalık bölümüne geçilmektedir. Soyunmalık bölümü 8,10×8,10m ölçülerinde kare planlıdır. Çeşitli formlarda nişlere yer verilen bu bölümün üzeri tromp geçişli kubbe ile kapatılmıştır. Kubbede aydınlatma amaçlı fil gözlü pencere açıklıklarına ve tütekliklere yer verilmiştir. Soyunmalık bölümünün kuzeydoğusunda bulunan açıklıktan ılıklık bölümüne geçilmektedir. Üzeri kubbe ve beşik tonoz ile örtülü olan ılıklık bölümü, doğu-batı yönünde 2,40m, kuzey-güney yönünde 6.80m ölçülerinde ve dikdörtgen planlıdır. Ilıklık bölümünün doğusunda bulunan açıklıktan sıcaklık bölümüne geçilmektedir. Sıcaklık bölümü, 5,10×5,10m ölçülerinde kare planlı olup üzeri merkezi bir kubbe ile kapatılmıştır. Çokgen bir kasnağa oturtulan kubbenin geçişlerinde pandantiflerden yararlanılmıştır. Hamamın kubbesinde ise tuğla kullanılmıştır. Kubbede aydınlatma amaçlı fil gözlü pencere açıklıklarına ve tütekliklere yer verilmiştir. Dört evyanlı ve dört köşe halvetli olan sıcaklık bölümünün ortasında, 1,63×1,63m ölçülerinde göbek taşı bulunmaktadır. Beşik tonozlu olan eyvanlar, 2,20m genişliğinde ve 2,90m derinliğindedir. Halvetler, 2,67×2,67m ölçülerinde kare planlı olup halvetlerin üzeri kubbe ile kapatılmıştır. Pandantif geçişli olan bu kubbelerde aydınlatma amaçlı fil gözlü pencere açıklıklarına yer verilmiştir. Yapının giriş bölümündeki duvar ve tonoz yüzeyleri, kireç esaslı harç ile sıvanmış ve üzeri boyanmıştır. Duvar ile tonoz yüzeyinde dökülmeler, tuzlanma, aşınma, parça kopmaları, rutubetlenme ve küflenme görülmektedir. Yapı tahrip olmuş durumdadır. Zeminde taş, moloz, toprak yığını bulunmaktadır. Yapının ılıklık ve sıcaklık bölümlerinde, kubbe ve duvar yüzeylerine uygulana sıva ve boyada yoğun bir şekilde dökülme, rutubetlenme, yağmur akıntısı, renk bozulması, aşınma ve yapısal çatlaklar görülmektedir. Hamamın, sokağa bakan cephelerindeki taş yüzeylerinde de renk bozulması, yüzey kirlilikleri, sıva dökülmeleri aşınma, derz boşalmaları ve yosunlaşma benzeri tahribatlar söz konusudur.1

  1. Mardin İli Kültür Envanteri, Cilt I, s. 211. ↩︎