Priene Athena Tapınağı

Priene’deki Athena Polias Tapınağı, Priene’nin agorasının kuzeybatısında, kutsal kompleks içerisinde yer alan İyon Düzeni’ne ait bir tapınaktır. Hem Atina’nın koruyucu tanrısı olan Athena Polias’a adanmıştır hem de Priene’nin ana tapınağıdır, ancak bir Zeus tapınağı da bulunmaktadır. M.Ö. 350 civarında inşa edilen bu tapınağın inşasına, Büyük İskender Pers İmparatorluğu’na yaptığı sefer sırasında sponsor olmuştur. Kalıntıları, Mykale Dağı’nın bir yamacının dibinde bulunur. Antik Dünya’nın Yedi Harikası’ndan biri olan Büyük Halikarnas Mozolesi’nin mimarı Pytheos tarafından tasarlanıp inşa edildiğine inanılmaktadır. Roma tarafından yeniden inşa edilmemiş Helenistik tapınaklardan biridir.

Tapınağın inşası, yeni Priene şehrinin kuruluşuyla neredeyse aynı zamanda başlamıştır ve inşaat tarihinin M.Ö. 350-330 olduğu tahmin edilmektedir. Büyük İskender, M.Ö. 334’te Granikos Nehri’nde zafer kazandıktan sonra tapınağı Athena Polias’a adayarak inşaat masraflarını üstlenmiştir. Arrian’ın “Alexander’ın Anabasis” eserinde yer almasa da, finansman hediyelerini ve Priene’ye verilen bir Rodos ödülünü belgeleyen bir adanma yazıtı bulunmaktadır. Bu yazıt, tapınağın bir mermer yan duvar bloğu üzerinde yer almakta ve antaların bu adanmadan önce inşa edildiğini göstermektedir.

Alexander’ın yazıtı şöyledir: “Kral Alexander, tapınağı Athena Polias’a adadı.” Bu yazıt British Museum’da sergilenmektedir. Bu adanma başlangıçta bu tapınak için değildi; Alexander önce Efes’teki Artemis Tapınağı’nı adama niyetindeydi ancak reddedildi. Daha sonra kıyı boyunca seyahat ederken Priene’yi buldu ve adanmasını buraya verdi. Priene bu adanmayı kabul etti.

Mimari süslemelerin tarzından, sütun başlıklarının M.Ö. 4. yüzyılda yapıldığı anlaşılmaktadır. Doğu bölümü, pediment dahil, aynı dönemde tamamlanmıştır. Bu, inşaatın ilk fazıdır. Ancak, batı bölümleri en az iki yüzyıl boyunca tamamlanmamıştır ve bu, daha sonraki fazlara işaret etmektedir.

Heykel kaidesinin altından çıkarılan Orophernes’e ait iki yüzlü sikke üzerinde “Zaferli Kral Orophernes” yazmaktadır. İlk inşaat fazının bir özelliği, kalıp şekli ve boyutunun diğer büyük tapınaklara benzer olmasıdır. İyon düzeni kalıbı daha karmaşık ve sütun başlıkları daha süslüdür. Bu fazın sonuçları genellikle Büyük Halikarnas Mozolesi’ne benzerlik gösterir. Daha sonraki fazlarda inşa edilen sütunlar daha basittir.

Sadece M.Ö. 2. yüzyılın ortalarından sonraki üst bölümler hayatta kalmış ve bunların tavanın ve çatının üçte ikisini oluşturduğu tahmin edilmektedir. Kapadokya Kralı Orophernes (M.Ö. 158-156 yılları arasında hüküm sürmüş), tapınağın inşaatına, diğer Priene binaları gibi, sponsor olmuştur. Bu, tapınağın inşaatının en az 2 yüzyıl sürdüğünü gösterir. İnşaat süresi, tüm Helenistik dönemi kapsayıp Roma Cumhuriyeti zamanına ulaşmıştır. Tapınağın inşası, Priene halkı için sürekli bir süreç olmuş ve Priene tarihinin önemli bir parçası haline gelmiştir. Priene sakinleri, M.Ö. 2. yüzyılda, Priene’nin nehri Maeander’ın bir göle dönüşmesi ve sivrisineklerin büyük sürüler halinde üremesi nedeniyle Miletus’a taşınmışlardır. Dolayısıyla, tapınak tamamlandıktan hemen sonra veya henüz tamamen tamamlanmadan terk edilmiş ve imparatorluk dönemine kadar kullanılmamıştır.

Augustus döneminde, Roma İmparatorluğu tapınağın tamamlanması için mali destek sağlamıştır. Bu nedenle, tanrılaştırılmış Augustus’un adı doğu kornişine kazınmıştır. Tapınak, Augustus ölmeden önce nihayet tamamen tamamlanmıştır.

(Wikipedia’nın İngilizce sayfasından alınarak Türkçe’ye tercüme edilmiştir).