Protestan Kilisesi, Kayseri

Hugo Grothe’nin çektiği bir fotoğrafta “Ermeni Protestan” olarak işaretlenen bu Protestan Kilise, 1876 yılında inşa edilmiştir. Yapı, Kayseri’de yaşanan yoğun mezhep değişimlerinin somut bir sonucu olarak ortaya çıkmıştır. 1880 tarihli raporunda İngiliz Askerî Konsolosu Teğmen Ferdnand Bennet’in aktardığına göre, şehirdeki 706 Ermeni’nin 600’ü Protestanlığa geçmişti. Bu dikkate değer dönüşüm, Merkezî Evanjelik Birliği’nin ilgisini çekmiş ve Kayseri’de Evanjelik cemaate hizmet edecek büyük bir kilise inşa edilmesine karar verilmiştir.

İskoçya’dan gönderilen önemli miktarda mali destek sayesinde yalnızca bir kilise değil, aynı zamanda ona bitişik olarak bir rahip lojmanı ve bir kız okulu da yapılmıştır. Sultan II. Abdülhamid’in 1877 tarihli fermanıyla inşasına resmî izin verilen bu yapı, mimari açıdan Kayseri’deki benzerlerinden oldukça üstündü. Yaklaşık 2,5 metre derinlikteki sağlam temeli üzerine koyu gri kesme taşlarla inşa edilmiş; ön cephesinde yer alan 4,5 metrelik yekpâre altı sütun, zarif kemerleri ve onların üzerinde yükselen gösterişli kubbeyi taşımaktaydı. Kubbenin çevresini süsleyen freskli pencerelerden içeriye bol ışık girmekteydi. Beyaza boyanmış duvarlar ve tavan ile birlikte iki sıra hâlinde düzenlenmiş pencereler, yapının içini ferah ve aydınlık kılmıştır.

Kilise yaklaşık 22×13 metre ölçülerindeydi ve içindeki sıralar 800 kişiyi rahatlıkla ağırlayabilecek şekilde tasarlanmıştı. Roma ve geç Bizans mimari tarzının etkilerini taşıyan yapı, 17 metre yüksekliğindeki kubbesiyle dönemin estetik anlayışını yansıtmaktaydı. Kilisenin ismi, inşa sürecinde Kayseri’de toplanan Merkezî Evanjelik Birliği’nin toplantısında belirlenmiştir.

Açılış töreni bir Pazar âyiniyle gerçekleştirilmiş ve yaklaşık 2000 kişinin katılımıyla, hem içi hem dışı tamamen dolan kalabalık bir cemaat eşliğinde büyük bir coşkuyla açılmıştır. Böylece Osmanlı topraklarında Protestan-Evangelik Hristiyanlar için işlevsel ve mimari açıdan inşa edilen ilk büyük kilise faaliyete geçmiş oldu. Ancak bu önemli yapı, 20. yüzyıl içinde yıktırılmış ve günümüze ulaşamamıştır.