Surp Toros Kilisesi, Kütahya
- Tür: Kilise
- Tema: Kaybolan Kültür Varlıkları
- Kültür: Apostolik, Ermeni
- Yüzyıl: 17. yy
- Bölge: Türkiye, Ege Bölgesi, Kütahya, Merkez (Kütahya)
- Durum: Kayıp
Surp Toros Kilisesi, Kütahya’daki Ermeni Ortodoks kiliselerinden biriydi. 1915 öncesinde şehirde yaklaşık 4 bin kadar Ermeni nüfus yaşıyor, bu nüfus üç Ermeni kilisesi ve bu kiliselerin bünyesinde üç Ermeni okulu tarafından temsil ediliyordu. Bu kiliselerden ikisi Ermeni Ortodoks (Surp Asdvadzadzin ve Surp Toros), biri ise Ermeni Katolik Kilisesiydi (Surp Asdvadzin).
Surp Toros Kilisesi’nin Sultan Murad zamanında inşa edildiği tahmin edilmektedir. 1603’teki Celali isyanları döneminde yakılan kilise, kısa süre içerisinde yeniden inşa edilmiştir. Yazar Arşag Alboyacıyan, kilisenin üzerinde Aziz Toros’un atının nal izi olduğuna inanılan bir kaya bulunduğunu ve Türk kadınların bu taşın üzerine oturarak iyileşmek için din görevlilerine kutsal kitap okuttuklarını yazmıştır.
1931 nüfus sayımına göre Kütahya’da yalnızca 65 Ermeni kalmış ve ibadete açık sadece bir Ermeni kilisesi bulunmuştur. Bu sayı 1970’lere kadar İstanbul’a ve yurtdışına göçlerle giderek azalmış, sonrasında ise Kütahya’da Ermeni ve Ermenilere ait kilise binası kalmamıştır.
Surp Toros Kilisesi bir süre sinema salonu, yakın zamana kadar da düğün salonu olarak kullanılmaktaydı. 27 Ağustos 2019’da Kütahya Kültür Varlıklarını Koruma Bölge Kurulu’nun 5407 numaralı kararıyla Korunması Gerekli Taşınmaz olarak tescil edilmiştir.
Kütahya’daki tarihi Surp Toros Kilisesi, arazisinin bir şahsın mülkiyetine geçmesinin ardından 26 Ocak 2021 tarihinde yok edilmiştir. Yıkımın bu kişinin kararıyla yapıldığı tahmin ediliyor.