Pazarkapı Camii, Trabzon

Pazarkapı Camii, adını büyük olasılıkla bir zamanlar hemen doğu tarafında bitişik konumda bulunan Pazar Kapısı’ndan almıştır. İlk evresi 1611 yılına tarihlenen yapı, 19. yüzyılda yeniden inşa edilmiş, 1987 yılında ise minaresi dışında tamamen yıkılarak yeniden yapılmıştır. Bu son inşa evresiyle birlikte eski cami bütünüyle ortadan kalkmış, yerinde mimari ve biçimsel açıdan tamamen farklı, özgün yapı ile hiçbir bağı bulunmayan yeni bir cami ortaya çıkmıştır.

Yıkılmadan önceki haliyle Pazarkapı Camii, kırma çatılı ve ahşap düz tavan örtülü camiler grubunda yer almaktaydı. Taş malzeme ile yığma sistemde inşa edilen yapı, kesmetaş malzemeden yapılmış tek şerefeli bir minareye sahipti. Eski fotoğraflardan anlaşıldığı üzere 19. yüzyıldaki cami, düz ahşap tavanlı (sakıflı) plan tipindeydi ve kırma çatı ile örtülmüştü. Cephelerinde kesme ve kaba yonu taş birlikte kullanılmış, yuvarlak kemerli pencereler iki sıra hâlinde düzenlenmişti. Kuzey yönünde yer alan üç gözlü son cemaat yerinin önünde bir şadırvan bulunmaktaydı.

Orijinal minarenin şerefeye geçiş bölümü, dönemin taş işçiliğini yansıtan dikkat çekici bir süsleme anlayışına sahiptir. Altı sıra hâlinde geometrik bezemelerle işlenen bu bölümde, kaval silme biçimindeki bileziğin üzerindeki ilk şerit, kaş kemer içerisine alınmış tabla biçiminde baklava dilimi ve kabartma yıldız motifleriyle doldurulmuştur. Bunun üzerinde kademeli iç bükey biçimde dalga motiflerinden oluşan iki şerit yer almakta, bu dizinin üst kısmı ise iki hat hâlinde farklı biçimlerde işlenmiş stalaktitlerle tamamlanmaktadır. Korkuluğa geçişteki son şerit çoklu zikzak motifleriyle bezenmiştir. Şerefe korkuluğu ise tabla formunda olup, çokgenin her bir ayrıtına farklı geometrik desenlerin oyulduğu bir bezeme düzeni göstermektedir.

1987 yılındaki yeniden inşa sonucunda, özgün Pazarkapı Camii tamamen ortadan kalkmış; yerine yüksek kasnaklı kubbe örtüsüne sahip, eski yapıyla hiçbir mimari benzerliği bulunmayan yeni bir cami yapılmıştır.