Millet Hamamı, Sakarya

Taş temel üzerine yapılan hamamın iç ve dış duvarları taş örgü sistemi ile inşa edilmiştir. Duvarların ara bölmeleri ile dış duvarlarının kubbeler kesimine yakın olan bölümlerindeki kemerler kalın cidarlı tuğlalar kullanılarak horasan tekniğinde yapılmıştır. Hamamın üzerinde iki büyük ve on küçük kubbesi mevcuttur. Kubbelerin üzeri beton ışıklıklar mevcuttur. Hamama giriş doğu yönündeki cephesinden bağlanmıştır. Soyunma odalarının bulunduğu bölümden dar bir girişle ılıklık ve sıcaklık odalarına geçilmektedir. Hamamın iç ve dış kesiminde herhangi bir süsleme yoktur. Sıcaklık odasının hemen bitişiğindeki girişi doğudaki dış cephe duvarından sağlanan külhan odası bulunmaktadır.

Hamamın yapı tekniği ve malzemeleri göz önüne alınarak 18 yy sonlarında yapıldığı tahmin edilmiştir.

Yeri: Sakarya Mahallesi İnönü Caddesi Hamam Sokak’ta Şükrü ENEZ Kreş ve Gündüz Bakımevi’nin arkasında bulunmaktadır.
Tarihçe: Yapım tarihi kesin olarak bilinmeyen hamam genel olarak yapım tekniği ve malzemesi göz önünde bulundurularak XVIII. yy. sonuna tarihlendirilmektedir. Hamam 1946-1950 yılları arasında belediye başkanlığı yapan İzzet Şükrü ENEZ tarafından onarılmıştır.

Plan: Sakarya merkezde günümüze ulaşabilen tek hamam olan Millet Hamamı’nın soğukluk kısmı tamamen yıkılarak üzerine Şükrü ENEZ Kreş ve Gündüz Bakımevi’nin toplantı salonu inşa edilmiştir. Hamamın diğer bölümleri ise tamamen harap halde olup kullanılmaz durumdadır. Son zamanlarda bakımsızlıktan ve define avcılarının tahribatlarından nasibini almış, iç mekânı tanınmayacak hale getirilmiştir. Doğu-batı doğrultusunda planlanan hamam, bir kısmı soğukluk bölümü üzerine inşa edilen bakımevi ile metruk lojman binasının arasında kalmıştır. Mevcut hali ile dikdörtgen bir plana sahip olan yapı plan bakımından oldukça ölçülü ve dengeli olup klasik Osmanlı hamamlarının tüm özelliklerini bünyesinde taşımaktadır. Hamamın soğukluk kısmının üzerine inşa edildiği toplantı salonundan açılan zarif kas kemerli bir kapı ile ılıklık kısmına geçilmektedir. Dikdörtgen planlı bu mekân kendi içinde dört bölüme ayrılmış olup, güney tarafında tıraşlık ve tuvalet hücreleri bulunmaktadır. Tıraşlık ve tuvalet hücreleri güneye doğru kaydırılarak ana planın dışına taşırılmıştır. Ilıklığın orta bölümünün her iki tarafında yer alan bölümler yıkanma yeri olarak düzenlenmiştir. Her iki bölümde de karşılıklı olarak yerleştirilmiş dört küçük nisin önüne dökme çiniden kurnalar yerleştirilmiştir. Sonradan kurnalar yerlerinden sökülerek sağa sola atılmıştır. Ilıklık bölümünün üzeri ortada bir kubbe yanlarda ise aynalı tonozlarla örtülmüştür. Kubbenin ve tonozların ortasında yıldız seklinde ışıklıklar bulunmaktadır.

Ilıklık kısmından sıcaklık kısmına zarif kas kemerli bir kapı ile geçilmektedir. Haçvari dört eyvanlı köse hücreli bir plan tipine sahip olan sıcaklık kısmında dört yönde birer eyvan, köselerde ise birer halvet bulunmaktadır. Sıcaklığın ortasına on altı köseli büyük bir göbek tası yerleştirilmiştir. Göbek tasının ortası parçalanarak tahrip edilmiştir. Giriş eyvanı hariç orta mekâna açılan diğer üç eyvanın duvarlarına üçer adet kurna yerleştirilmiştir. Her duvar yüzeyinin ortasına birer adet olarak yerleştirilen kurnalar mermerdendir. Kurnalarının arkasındaki nişlerin bazıları sonradan renkli fayanslarla kapatılmıştır. Sıcaklık bölümünde orta mekân büyük bir kubbe ile, sivri kemerli eyvanlar aynalı tonozlarla örtülmüştür. Kas kemerli birer kapı ile geçilen köşelerdeki halvetler ise kubbe ile örtülmüştür. Kubbeler tromp geçişli olup tromp kemerleri kas kemer biçimindedir. Dışarı doğru taşıntı yapan tromp kemerleri duvarda da tekrarlanarak sekize tamamlanmıştır. Kubbelerin ve tonozların ortasında yıldız seklinde ışıklıklar bulunmaktadır.  Orta mekânın kubbesi pandantif geçişli olup, köse halvetlerinin girişleri üzerine denk gelen başlangıçlarına kas kemerli ikişer yüzeysel niş yerleştirilmiştir. Kubbe eteğini ise bir dizi testere dişini hatırlatan kuşak çevrelemiştir.

Sıcaklık bölümünün arkasında su deposu bulunmaktadır. Su deposunun arkasında yer alan külhan kısmının dış duvarları yıkılmış, sonradan bitişik lojmanın bodrum katı ile birleştirilmiştir. Bu bölümdeki kemerli ocaklık yıkılarak yerine sonradan kalorifer kazanı konulmuştur.

Malzeme ve Teknik: İki sıra kesme tas temel üzerine karmaşık düzende moloz tas ve tuğla malzeme kullanılarak yapılan duvarlar demir hatıllarla desteklenmiştir. Bugün beton tabla ile son bulan duvarların üzerindeki sıva, yer yer aşınmıştır. Üst örtü ve kemerlerde kalın cidarlı tuğlalar kullanılmıştır. Kubbe ve tonozların üzerini örten kursun kaplamalar tamamen kalkmış sonradan beton sıva ile sıvanmıştır. Ancak sıvaların çatlaması ve dökülmesi ile yağan yağmur suları iç mekânda tahribatlara neden olmuştur. Hamamın giriş cephesi olan doğu cephesi yıkıldığı için bilinmemektedir. Ancak diğer üç cephe tamamen sağır tutulmuştur. İç mekânda da duvar yüzeyleri ve üst örtü sıvanmış olup üzeri sonradan beyaz badana ile kapatılmıştır. İçerideki orijinal kurna ve aynalıklarının büyük bir kısmı kırılmış ve sağa sola dağılmıştır. Dökme çiniden yapılan kurnalar ise sonraki onarımlarda yerleştirilmiştir.

Süsleme: Hamamda, sıcaklığın kubbe eteğini çevreleyen bir sıra testere dişini hatırlatan kuşak dışında başka süsleme bulunmamaktadır. Kırık halde bazı parçaları günümüze ulaşabilen zengin süslemeli mermer kurnalar geçmişte iç mekânın süslü ve gösterişli olduğunu göstermektedir. Duvarlara sonrada yapıştırılan renkli fayansların sanatsal bir değeri yoktur. Millet Hamamı Sakarya merkez ilçede Osmanlı’dan günümüze ulaşabilen tek hamamdır. Tescilli olmasına rağmen bu gün tamamen yıkılmaya terk edilmiş hamam gerek planı gerekse mimari özellikleri ile klasik dönem İstanbul hamamları ile yarışabilecek niteliktedir.

Kaynak: Sakarya Şehir Hafızası