Şeyh İlyas Camii

Şeyh İlyas Camii, Kale Mahallesi’nde bulunuyordu. Atlı, Kale Camii olarakta bilinen bu mabedin bânisinin kesin olarak bilinmediğini, Şeyh İlyas ismiyle anılması bitişiğinde Şeyh İlyas Türbesi’nin bulunmasından ileri geldiğini söylemektedir . Hurufât Defterleri kayıtlarında “Kale Mahallesi’nde Şeyh İlyas’ın yaptırdığı cami” olarak ifade edildiğine bakılırsa Şeyh İlyas tarafından inşa edilmistir . Evliya Çelebi, Seyahatname adlı eserinde bu camiden bahsederken; İlyaslı Camii, Gözlüzade Camii ve Kale Camii denildiğini yazmakta, çoğunlukla Kale Camii olarak bilindiğini, caminin Adanalı Ramazanoğlu vakfı olduğunu bildirmektedir. Bu durumda Şeyh İlyas Camii’nin banisinin Şeyh İlyas olduğu, Ramazanoğlu’nun buraya vakıflar tahsis ettiği söylenebilir.

Kale Camii, kare plan şeması yanında örtü sistemi ve malzeme olarak da Bor’daki diğer camilerden ayrılır. Tek kubbeli ve kübik gövdeli caminin kuzeyinde son cemaat yeri ile kuzeybatı köşe-sinde bir minaresi vardır. İnşa malzemesi düzgün kesme gri andezit taşıdır. Dıştan kütlesel bir görünüm arz eden caminin cepheleri üst bölüm-de biraz geri çekilip çepeçevre daraltılarak iki kademeli düzenlenmiştir. Her iki kademeyi de saçaklık gibi yatay bir silme hattı bütün cepheleri dolanarak üstten kuşatır. Beden duvarından geri çekilen kubbe kasnağı onikigen prizmal gövdelidir ve üç kademeli bir saçak kornişi ile son bulur. Kasnağa oturan kiremit kaplı kubbe, kasnak köşelerinden tepe nokta-sına uzanan mahya kiremitlerinin yükseltisi ile on iki dilime ayrılır. Örtü sistemini, dört köşedeki yarım kemerli tuğla payandalar destekler. Simetrik bir tasarım ortay koyan cephelerde, altta ikişer üstte de birer pencere bulunur. Düzgün kesme taşla örülen pencerelerden alttakiler dikdörtgen bir çerçeve içerisine alınmıştır. Düz atkılı pencerelerden, ana caddeye bakan batı cephedekiler sağır sivri kemerli alınlıklara sahiptir. Daha küçük boyutlardaki üst pencereler sivri kemerlidir.

Kuzey cephedeki, Türk üçgeni başlıklı mermer sütunlara binen sivri kemerlerin taşıdığı kubbelerle örtülü üç gözlü son cemaat mekânı yenidir. Eski resimlerinden görüldüğü kadarıyla son cemaat yerinin orijinalinde de üç gözlü ve kubbelerle örtülü olduğu anlaşılmaktadır. Cephenin orta aksında, dikdörtgen bir çerçeve içerisine alınan basık kemerli kapı açıklığı yer alır. Harimin kare planlı kübik hacmi dört yandan büyük sivri kemerlerle genişleterek pandantif geçişli bir kubbeyle örtülüdür. Oldukça sade tutulan mekânın pandantifler üzerinde ve pencere kenarlarında yer alan barok tarzı kalem işi bezemler sonraki dönemlere aittir. Kıble duvarına yerleştirilen taş mihrap ve mermer minber dönemin özelliklerini yansıtır. Duvardan içeri doğru çıkıntı yapan mihrabı üç yönden profilli silmeler kuşatır. Kenarlarda sütuncelerin yer aldığı mihrap nişi altıgen kesitli ve mukarnas kavsaralıdır. Nişin etrafında geometrik bezemeli geniş bordürler dolanır. Minber boyutları ile anıtsal bir görünüm arz eder.

19.07.1997 Tarih ve 689 No’lu karar ile Tescilli Taşınmaz Kültür Varlığı olarak korunma altına alınmıştır.

Kaynaklar

DÜNDAR M. (2009) Bor Camileri
KORKMAZ M. (1995) Şer’iye Sicillerine Göre XVII.Yüzyılda Bor’da Sosyal ve Ekonomik Hayat
ÖGE A. (2010) Hurufat Defterlerinde Niğde-Bor