Su Çarkı

Sapanca Gölü’nün fazla sularını Sakarya nehri üzerinden Karadeniz’e boşaltan Çark Deresi, 45 kilometre uzunluğundadır. Bithynia’nın Melas, Bizans’ın Keles-Kilis, Osmanlıların ise Çark Suyu dediği bir deredir. Derenin yanındaki tarihi çark zaman içinde pek çok dönüşüme uğrar.

• Adapazarı’nda içme suyu önceleri bahçelerdeki kuyu sularından temin ediliyordu. Adapazarı halkına, Çark Deresi’nden içme suyu aktarılması meselesi ilk defa; 3. Murat döneminde gündeme gelmiştir. 1581’de başlayan çalışmalar 4 yılda tamamlanmıştır. 1585 tarihinde bir değirmen-çark ile inşa edilerek Çark Deresi’nden, Adapazarı’na içme suyu aktarılmıştır.
• Yaklaşık 150 yıl kadar Adapazarı’na hizmet veren bu değirmenin yerine 1734 yılında Adapazarlı hayırsever Devoğlu Mustafa tarafından tahta bir çark ve yığma taştan bir su terazisi yaptırılır. Böylelikle, Çark Suyundan, çark sayesinde elde edilen su, su terazisi ile pompalanarak, açılan isale hattı yoluyla Adapazarı’na, Orta Camii Şadırvanı’na, Aynalıkavak Çarşısı mevkiine, Pirinç pazarında bulunan çeşmelere ve bugüne sadece kitabesi gelebilen Orta Camii Çeşmesi’ne kadar ulaştırılmıştır.
• 1894 yılında nüfusu 20 binlere ulaşan Adapazarı’nda, 1734’de yapılan çark yetersiz kalmaya başlayınca, dönemin Adapazarı Kaymakamı Mehmet Nüzhet Bey tarafından Almanlara daha büyük ve daha modern bir çark yaptırılmıştır.
• Zamanla bu yapının da ömrünü tamamlaması ile birlikte 1916 yılında Adapazarı Belediye Başkanı Emin Muharrem Güner, Hacı İlia Nikolaidis Usta’dan sistemi revize edilmesini istemiştir. Yapılan revize işlemlerinde su çarkı daha küçük çaplı imal edilmiş, fakat Su Terazisi eski hali ile hizmet etmeye devam etmiştir. Su çarkının, 12 metre yükseklikteki su terazisine göre daha alt kotta kalmasından dolayı Çark Deresi’ndeki sular, piston yardımı ile su terazisinin üst kısmına ulaştırılmıştır. Sapanca Gölü’nden gelen su, beş metre çapında bir çarkı döndürüyor ve onun çalıştırdığı bir tulumba ile kasabaya tazyikli su veriliyordu. Sisteme elektrik, 1915’te kurulan sonradan adı Türkiye Zirai Donatım Kurumu olacak olan Adapazarı Araba Fabrikası’ndan sağlanıyordu.
• 1940-50’li yıllarda Sapanca Gölü’ne su hattı bağlanarak şehrin içme suyu bu şekilde temin edilmiş, hatlar daha sonra artırılarak, hemen hemen tüm Sakarya’ya içme suyu verilmeye başlanmıştır. Çark deresi, 1972’de hizmete giren I. İsale Hattına kadar uzun yıllar Adapazarı’nın açık bir isale hattı durumundaydı.
• Donatım Park içerisine 2010 yılında Sakarya Büyükşehir Belediyesi ve SAÜ öğretim üyelerinin çalışmalarıyla, çarkın 1901 yılına ait bir kartpostaldaki görünümünden yola çıkılarak 1894’de yapılan çarkı simgeleyen bir çark inşa edilmiştir. İnşa ettikleri bu çark 16,30 m. çapındadır. Yanında da ise 10 metre civarı yükseklikte, taştan örülmüş bir su terazisi temsili yer alır. Etrafı küçük bir kanalla çevrilmiş çarkın bir miktar su ile dönmesi sağlanmaktaydı.

Bu tarihi çark ve su terazisi, bölgenin geçmişine ışık tutan önemli bir unsurdur. Bu tarihî mirası ziyaretçilere daha kapsamlı bir şekilde tanıtan bir bilgilendirme eksikliği, bu değerli alanın bilinirliğini artırmak adına ele alınmalıdır.

✶ İlişkili Yerler

Çark Su Terazisi

Su Terazisi