Nezihe Hanım Çeşmesi

Hacı Bayram Camisi avlusunda yer alan Osman Fazıl Paşa Türbesi’nin (eski muvakkithane) bitişiğinde olduğunu bilinmektedir. Nezihe Hanım Çeşmesi’ni, Hacı Bayram Tekkesi’nin son şeyhlerinden Mehmet Tayyip Baba’nın (ölümü 1920), annesi Nezihe Hanım için yaptırdığı bilinmektedir. 1925 yılında çıkartılan tekke ve zaviyelerin kapatılması hakkındaki kanun uyarınca, Hacı Bayram Camisi’ne bağlı tekke kapatılmıştır. Burada bulunan tekkeye ait yapılar ile Nezihe Hanım Çeşmesi takip eden yıllar içinde (tahminen 40’lı yılların başında yapılan onarım sırasında) kaldırılmıştır. Cumhuriyet sonrası kaynaklarda çeşmenin ‘Hacı Bayram Çeşmesi’ olarak adlandırıldığı eski fotoğrafları üzerindeki kayıtlardan anlaşılmaktadır.

Ankara çeşmeleri içinde en gösterişlilerden biri olduğu anlaşılan yapının kitabesi günümüze ulaşmamıştır. Çeşmenin, Osmanlı Devleti’nde daha çok II. Mahmut döneminde (1808-1839) ve Tanzimat sonrasında klasik biçimine ulaşan empire üsluba sahip olduğu görülmektedir. Ön cephede kullanılan iki sütuna dayanan üçgen ya da yuvarlak biçimli alınlık, bu üslubun karakteristik özelliklerindendir. Mimari özellikleri ve tarihi bilgiler ışığında çeşmenin, 19. yüzyıl ortalarında ya da son çeyreğinde yapılmış olduğu tahmin edilmektedir. Çeşmenin en dikkat çekici yerinin, aynalık bölümünün üst tarafında gövdede kullanılan çiniler olduğu söylenebilir. Mamboury, Ankara’da yalnız bu çeşmede çini (fayans) bulunduğunu belirtmektedir. Çinilerin çeşmenin ilk yapıldığı dönemde var olup olmadıkları kesin değildir. 20. yüzyılın ilk çeyreğinde Birinci Ulusal Mimarlık akımının gelişmesine paralel olarak Kütahya’da üretilen ve desen olarak Osmanlı motiflerini tekrar eden çinilerin bu dönemde Ankara’da bazı yapılarda kullanıldığı bilinmektedir. Çiniler, Nezihe Hanım Çeşmesi’ne de bu dönemde eklenmiş olabilir. Çeşmenin basık kemerli alınlık bölümü baştan sona mavi renk ağırlıklı çini kaplama ile döşenmiştir. Alınlığın ortasında çeşmenin günümüze ulaşmamış olan kitabesi yer almaktadır. Çeşmenin gövde bölümünün üst tarafında kuşak biçiminde bir motif bölümü yer almaktadır. Çeşme gövdesinde yer alan çiçek desenli çini bölüm, 5×5 toplam 25 parçanın birleştirilmesinden oluşturulmuştur.

Bu bölümde de mavi renk çiniler ağırlıktadır. Gövde bölümünün ortasında ise yeşil renk çinilerden oluşturulmuş, üzerinde yazı bulunan, pano şeklinde bir bölüm yer almaktadır. Çeşmenin ayna taşı üzerinde kabartma desenli güzel bir motif görülmektedir. Tek lüleli olan çeşmenin önünde yekpare taştan yapılma, derin sayılabilecek bir yalak taşı bulunmaktadır. Üzeri ve dış çevresi kabartma motiflerle süslü olan sütunların, başlıkları üzerinde kupa biçimli süsleme unsurları bulunmaktadır. Kupaların üzerinde ise küre biçimli öğeler dikkati çekmektedir.

Kaynak: Osmanlı Döneminde Ankara’nın Mahalle Çeşmeleri – İbrahim Yavuz İşçen

✶ İlişkili Yerler

Hacı Bayram-ı Veli Camii

Cami

Hacı Bayram-ı Veli Camii Şadırvanı

Şadırvan

Hacı Bayram-ı Veli Türbesi

Türbe

İsmail Fazıl Paşa Türbesi

Muvakkithane, Türbe