Gemlik Körfezi’nin en iç noktasında bulunan Kios Antik Kenti, tamamı ile modern Gemlik sınırları içerisinde kalmıştır. Antik kentten günümüze çok az kalıntı kalmıştır. Antik limanı da modernleşme adı altında tamamen yok edilmiştir. Günümüzde antik limandan arkeolojik buluntu bulunamamasına rağmen, limanın konumu antik kentin geçmişi ve yerleşimin coğrafyası göz önünde bulundurularak konumlandırılmaya çalışılmıştır. Miletos kolonisi olarak kurulan ve Frigya’nın ticaret merkezi konumunda olan Kios’un yanında kendi ile aynı adı taşıyan bir nehir mevcuttur.

Gemlik’in tarihi Argonotlar Efsanesi’ne göre, seferden daha erken bir tarihe gitse de tam olarak ne zaman kurulduğu belli değildir. Gemlik hakkında bilgi veren antik kaynaklardır. MÖ VI. yüzyılda yazılı kaynaklarda karşımıza çıkan yerleşim, MÖ V. yüzyılda Attika-Delos Deniz Birliği’ne vergi veren önemli sahil kentlerinden birisi olarak karşımıza çıkmaktadır. Kent, 1000 talent vergi ödemektedir.

Antik kaynaklardan Kios’un liman veya liman yapıları hakkında bilgi edinemememize rağmen, denizsel faaliyetlerine ait izlere rastlamaktayız. Büyük Cyrus ile görüşmeye gelen Atinalı elçiler, Ariobarzanes gözetiminde Kios’a gönderilmiş ve buradan deniz yolu ile Atina donanmasına katılmışlardır. Kios, MÖ VI. yüzyıldan itibaren liman faaliyetleri göstermesine rağmen, ilk kez Gemlik’te tersane bulunduğu ifadesi Anadolu Selçuklu Devleti’nin Ebul Kasım zamanına denk gelmektedir. Bu tersane Anadolu Selçukluları döneminde faaliyete geçen ilk tersanedir. Anna Komnena’dan, Ebu’l Kasım’ın Kios’u ele geçirdiğini ve burada gemi inşa ettiğini öğreniyoruz. Fakat yeni bir tersane mi kurduğu veya var olan tersaneyi mi işlettiği hakkında bir bilgi bulunmamaktadır. MS 1334 yılında Osmanlı topraklarına katıldıktan sonra da Kios’taki tershane kullanılmaya devam etmiştir. Günümüzde de Gemlik’te bir adet tersane bulunmaktadır ve yerleşimin ismi “Gemilik”ten gelmektedir.

XIX. yüzyılın başlarında antik kenti ziyaret eden Texier, modern yerleşimin antik kentin çok ufak bir bölümünü işgal ettiğinden ve Kios’un limanının dolması nedeni ile tarla olarak kullanıldığından bahsetmektedir. Günümüzde ise tüm kıyı şeridi dolgudur. Bu sebep ile yaptığımız araştırmalarda antik limana ait bir iz bulunamamıştır. Modern Gemlik Limanı hem hakim rüzgârlara en korunaklı yerde hem de Karsak deresinin hemen yanında bulunması nedeni ile antik dönemde de tercih edilebilecek bir alandır. Antik limanların modern yerleşimlerde de liman olarak kullanıldığı bilinmektedir. Gemlik’te de antik tersane muhtemelen modern tersanenin olduğu alanda olmalı ve antik liman da Karsak deresinin ağzında aranmalıdır. Antik Çağ denizcilerinin, Teredo Navalis’lerin tatlı sularda yaşayamadığını bildikleri için limanları tatlı su kaynaklarına yakın yaptıkları düşünülmektedir. Fakat dolgu zemin ve yoğun modern yapılaşma nedeni ile bu görüşler varsayımdan öteye gidemez.

Bursa’nın Antik Deniz Limanları, Serkan Gündüz

✶ Kaynaklar