Ayasofya

Ayasofya

Grekçe: Ἁγία Σοφία, romanize: Agia Sofia
Ayasofya (Mart 2013)
Diğer ad(lar)	Ayasofya-i Kebîr Câmi-i Şerîfi[1][2] (Kutsal Büyük Ayasofya Camii)
Genel bilgiler
Tür	Katedral (537-1054) Ortodoks katedrali (1054-1204) Katolik katedrali (1204-1261) Ortodoks katedrali (1261-1453) Camii (1453-1934)[a] Müze (1935-2020) Camii (2020-günümüz)
Konum	Fatih, İstanbul, Türkiye
Koordinatlar	41°00′30″K 28°58′48″D / 41.00833°K 28.98000°D / 41.00833; 28.98000
Başlama	532 (1491 yıl önce) (532)
Tamamlanma	537 (1486 yıl önce) (537) [3]
Yükseklik	55,60 m (kubbe yüksekliği)
Tasarım ve inşaat
Mimar(lar)	Miletli İsidoros Trallesli Anthemios
Resmî site
ayasofyacamii.gov.tr
UNESCO Dünya Mirası
Tür	Kültürel
Kriter	i, ii, iii, iv
Belirleme	1985 (9. oturum)
Parçası	İstanbul'un Tarihî Alanları
Referans no.	356
Ülke	Türkiye
Bölge	Avrupa ve Asya

Ayasofya (anlamı: "Kutsal Bilgelik"; Grekçe: Ἁγία Σοφία, romanize: Agia Sofia), eski adıyla Kutsal Bilgelik Kilisesi ve Ayasofya Müzesi veya günümüzdeki resmî adıyla Ayasofya-i Kebîr Câmi-i Şerîfi (Kutsal Büyük Ayasofya Camii),^[4][5] İstanbul'da yer alan bir cami ve eski bazilika, katedral ve müzedir. Bizans İmparatoru I. Justinianus tarafından, 532-537 yılları arasında İstanbul'un tarihî yarımadasındaki eski şehir merkezine inşa ettirilmiş bazilika planlı bir patrik katedrali olmuştur. 1453 yılında İstanbul'un Osmanlılar tarafından fethedilmesinden sonra II. Mehmed tarafından camiye dönüştürülmüştür. Mustafa Kemal Atatürk tarafından 1934 yılında yayımlanan kararname ile tadilat çalışmasına alınmış, 1947 yılında bakanlar kurulu kararı ile müzeye dönüştürülme kararı alınıp müzeye dönüştürülmüş, kazı ve tadilat çalışmaları başlatılmış ve 1947'den 2020'ye kadar müze olarak hizmet vermiştir. 2020 yılında ise müze statüsü iptal edilerek cami statüsü verilmiştir.

Ayasofya, mimari bakımdan merkezî planı birleştiren kubbeli bazilika tipinde bir yapı olup kubbe geçişi ve taşıyıcı sistem özellikleriyle mimarlık tarihinde önemli bir dönüm noktası olarak ele alınır. Hristiyanlar için hem sembolik hem de eksen olma anlamının yanında, turistik ve ruhsal bir çekim merkezidir.

Ayasofya adındaki "Aya" sözcüğü "kutsal" anlamına gelir. "Sofya" sözcüğü ise Grekçede "bilgelik" anlamındaki sophos sözcüğünden gelir.^[6] Dolayısıyla "Aya Sofya" adı, Nasıralı İsa'ya atfen "Kutsal Bilgelik" ya da "İlahî Bilgelik" anlamına gelmekte olup Hristiyan ilahiyatında Tanrı'nın üç niteliğinden biri sayılır.^[7][8] Miletli İsidoros ve Trallesli Antemius'un^[3][9] yönettiği Ayasofya'nın inşaatında yaklaşık 10.000 işçinin^[10][11][12] çalıştığı ve İmparator I. Jüstinyen'in bu iş için büyük bir servet harcadığı belirtilir.^[13] Bu çok eski binanın bir özelliği; yapımında kullanılan bazı sütun, kapı ve taşların binadan daha eski yapı ve tapınaklardan getirilmiş olmasıdır.^[14][15]

Bizans İmparatorluğu döneminde Ayasofya, büyük bir "kutsal emanetler" zenginliğine sahipti. Bu emanetlerden biri de 15 metre yüksekliğindeki gümüş ikonostasis idi.^[16] Konstantinopolis Patriği'nin kilisesi ve Doğu Ortodoks Kilisesi'nin 1000 yıl boyunca merkezi olan Ayasofya, 1054 yılında Patrik I. Mihail'in Papa IX. Leo tarafından aforoz edilmesine şahitlik etmiş olup bu olay, genel olarak "Schisma"nın yani Hristiyanlık tarihindeki en önemli olaylardan biri olan Doğu ve Batı kiliselerinin ayrılmasının başlangıcı sayılır.

1453 yılında kilise, Osmanlı padişahı II. Mehmed tarafından camiye dönüştürüldükten sonra mozaiklerinden insan figürleri içerenler tahrip edilmemiş (içermeyenlerse olduğu gibi bırakılmıştır), yalnızca ince bir sıvayla kaplanmış ve yüzyıllarca sıva altında kalan mozaikler, bu sayede doğal ve yapay tahribattan kurtulabilmiştir. Cami, müzeye dönüştürülürken sıvaların bir kısmı çıkarılmış ve mozaikler yine gün ışığına çıkarılmıştır. Günümüzde görülen Ayasofya binası, aslında aynı yere üçüncü kez inşa edilen kilise olduğundan "Üçüncü Ayasofya" olarak da bilinir. İlk iki kilise isyanlar sırasında yıkılmıştır. Döneminin en geniş kubbesi olan Ayasofya'nın merkezî kubbesi, Bizans döneminde bir kez (7 Mayıs 558 tarihinde) çökmüş,^[17][18] Osmanlı başmimarı Mimar Sinan'ın binaya payandaları eklemesinden itibaren de hiç çökmemiştir.

1. ^ "Ayasofya Camisi'ne 'Ayasofya-i Kebir Cami-i Şerifi' tabelası asıldı". aa.com.tr. 24 Temmuz 2020. 23 Temmuz 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Temmuz 2020. 
2. ^ "Kültür ve Turizm Bakanlığı, Ayasofya'yı 'müze' olarak kendisinden alıp 'cami' olarak Diyanet'e bağlayan kararı böyle duyurdu". 10 Temmuz 2020. 12 Temmuz 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Temmuz 2020. 
3. ^ ^{a b} Mark Irving, (Ed.) (2004). 1001 Buildings You Must See Before You Die (İngilizce). Barrons Educational Series. s. 39. ISBN 978-0-7893-1564-9.  |erişim-tarihi= kullanmak için |url= gerekiyor (yardım)
4. ^ "Ayasofya'nın yeni adı 'Ayasofya-i Kebir Camii ' ne demek? Kebir kelimesi ne anlama geliyor?". NTV. 26 Temmuz 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Temmuz 2022. 
5. ^ Türk Dil Kurumu'na göre 29 Aralık 2018 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. "şerif" sözcüğü, "kutsal, şerefli, soylu, temiz" gibi anlamlara gelmektedir.
6. ^ "Behind the name: Sophia". 12 Ağustos 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Mart 2009. 
7. ^ Curta, Florin; Holt, Andrew (2016). Great Events in Religion: An Encyclopedia of Pivotal Events in Religious History [3 volumes] (İngilizce). ABC-CLIO. s. 299. ISBN 978-1-61069-566-4. Hagia Sophia was consecrated on December 27, 537, five years after construction had begun. The church was dedicated to the Wisdom of God, referring to the Logos (the second entity of the Trinity) or, alternatively, Christ as the Logos incarnate. ("Ayasofya, inşaatın başlamasından beş yıl sonra, 27 Aralık 537'de takdis edildi. Kilise, Logos'a (Üçlü Birlik'in ikinci varlığı) veya alternatif olarak Logos'un vücut bulmuş hâli olarak Mesih'e atfen Tanrı'nın Bilgeliğine adanmıştı.") 
8. ^ Ayasofya-Müzeler Rehberi, H. Veli Yenisoğancı, L. Suat Kongaz, Ali Kılıçkaya, Saadet Barutçu, Süleyman Eskalen, Müjgan Harmankaya, Nilay Yılmaz, Tahsin Aydoğmuş, Ozan Sağdıç, Ankara, ISBN 975-387-042-6
9. ^ "Archnet/Hagia Sophia". 5 Ocak 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Mart 2009. 
10. ^ "H. Sophia". 27 Mart 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Mart 2009. 
11. ^ "H. Sophia". 1 Ocak 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Mart 2009. 
12. ^ "wonders of the world/Hagia Sophia". 27 Mart 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Mart 2009. 
13. ^ "Justinian also rebuilt the Church of Hagia Sophia (which cost 20,000 pounds of gold)" P. Heather, The Fall of the Roman Empire: A New History of Rome and the Barbarians, 283
14. ^ "Hagia Sophia". 16 Mart 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Mart 2009. 
15. ^ "Baalbek keeps its secrets" (İngilizce). Stoneworld. 2002. 2 Nisan 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Ağustos 2020. 
16. ^ Hagia Sophia 3 Eylül 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., Hagia Sophia 15 Ocak 2010 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
17. ^ Kaynak hatası: Geçersiz <ref> etiketi; ak isimli refler için metin sağlanmadı (Bkz: Kaynak gösterme)
18. ^ Kaynak hatası: Geçersiz <ref> etiketi; REVAK isimli refler için metin sağlanmadı (Bkz: Kaynak gösterme)

Kaynak hatası: <ref> "lower-alpha" adında grup ana etiketi bulunuyor, ancak <references group="lower-alpha"/> etiketinin karşılığı bulunamadı (Bkz: Kaynak gösterme)