Ayşe Sultan Çeşmesi

Doğancılar Caddesi ile Öğdül Sokağı’nın birleştiği yerde ve sokağın sağ köşesindedir. Arkasındaki iki katlı Ayşe Sultan Celvetî Tekkesi bugün mevcut değildir. Karşısında, babası Rüstem Paşa’nın Mimar Sinan’a yaptırmış olduğu mektep, sol ilerisinde ise İmrahor Camii ile Başkadın Çeşmesi ve İmrahor Camii Mezarlığı vardır. Mezarlık bugün arsa halinde olup içindeki taşların bir kısmı yok olmuştur.

Ayşe Sultan, Kanunî’nin torunu, Mihrimah Sultan ile Rüstem Paşa’nın kızıdır. Rüstem Paşa Mektebi’nin civarında, babasından intikal eden, muhteşem büyük bir sarayı vardı. Ayşe Sultan’ın burada büyüdüğü ve öldüğü sanılmaktadır. Kendisinin öz geçmişi için Ayşe Sultan Türbesi ile Aziz Mahmud Hüdâyî Camii ve çeşmenin suyu için de Aziz Mahmud Hüdâyî Suyu bahislerine bakınız.

Bütün yüzü mermer ile kaplanmış olan bu klâsik çeşmenin kemeri beyaz ve kırmızı mermerdendir. Kemerinin üzerine, kitâbenin altına ve iki yana birer rozet yapılmış ve ayna taşının üstüne de Allah yazılmıştır. Kemerinin üzerinde iki satır halinde hazırlanmış şu kitâbe bulunmaktadır:

Cenab-ı Hazret-i Aişe Sultan
Çün ihya itdi bu azb-i Furat’ı
Didim tarihin anın kıldı icrâ
Zülâl-i çeşme-i aynü’l-hayat
1007 (1598-99)

Semtin en eski eseri Rüstem Paşa Sarayı’dır. Burada otururken mektebi yaptırmıştır. 6 Ekim 1553 tarihinde sadaret mevkiinden uzaklaştırıldıktan sonra Üsküdar’da oturduğu bilinmektedir. Mektebi de bu sıralarda yani 1554 tarihinde yaptırmış olmalıdır. Semtin ikinci eseri, 1597’de yaptırılan İmrahor Camii’dir. Üçüncü eser ise, Ayşe Sultan Çeşmesi’dir. Bundan 134 sene sonra da Başkadın Çeşmesi yapılmıştır.

Mir’at-i İstanbul yazarı Mehmet Raif Bey, İmrahor Semti’ni anlatırken; “Camiin mukabilinde Aişe Sultan Darü’l-kurrası vardır. Aişe Sultan namına bina edilmiş bir çeşme mevcut olup bugün (1890) harap ve susuzdur. Karşısında Mihrimah Sultan’ın kârgir olarak bina buyurmuş oldukları mektep kaindir. Adı geçen mahallede Sakalar Çeşmesi denmekle ma’ruf Sultan Ahmed Han Hazretlerinin 1141 (1728-29)’da bina ve inşaa ettirdikleri bir çeşme ile 1299 (1881-82)’de Rüstem Paşa tarafından yaptırılmış bir mekteb-i ibtidaî vardır,” demektedir.

Kaynak: Yüzyıllar Boyunca Üsküdar, Sayfa 1046