Ahmet Mithat Efendi Yalısı

1892 yılında inşa edilen sahilhane, yalıdan çok köşk yapı ve hacminde olan ve çok tamirler geçiren yapı, ekleme balkonlarıyla estetiğini yitirmiştir. Ancak pencere, korniş¹ ve frontonlarıyla² neo-klasik üslubu³ göstermektedir.  Kare planlı, çıkmalı⁴ orta bolüme sahip, kuzey ve güney kompartımanları simetrik olan ahşap bağdadi teknikle yapılmış sahilhanenin üst sofayı örten ışık köşkü etkilidir. 1991 yılından sonra tamamen yenilenmiştir.

Yalı adını, basın ve edebiyat dünyamızın önemli şahsiyeti olan Beykoz’da çiftliği ve kendisine ait sırmakeş suyunun da sahibi olan ve burada yaşayan Ahmet Mithat Efendi’den almış olup, bu varlıkları miras yoluyla değil kendi çabalarıyla elde ettiği bilinmektedir. Yalı, Gayrimenkul Eski Eserler ve Anıtlar Kurulu tarafından 1971 yılında koruma no 5 ile tescil edilmiştir.⁵

Yalıda Musikî Alemleri 

Benim çocukluğumda, özellikle yaz aylarında, yalı çok kalabalık olurdu. Uzun ve geniş rıhtımı çok kişiyi birden barındırırdı. Büyüklerimiz, Ahmet Mithat Efendi’nin çok geniş olan sülalesinin, varislerinin, yalının değişik kesimlerinde oturduklarını söylerlerdi. Zira akıp giden bir asırlık zaman dilimi içerisinde, artık yalıda, dördüncü beşinci nesiller yaşıyordu (1960’lı yıllar). Beni yalıdaki kalabalıklardan çok, deniz tarafından sandalla geçtiğimiz yaz akşamları, yalının rıhtım katı pencerelerinden denize ve bazen daha uzaklara yayılan musiki sesleri ilgilendirirdi. Klasik Türk Musikisine tutkum nedeniyle, yalıda yapılan bu musiki toplantılarını çok merak ederdim. Sonradan öğrendiğime göre, büyük yalının rıhtım katındaki bu bölümde, Ahmet Mithat efendinin damadı olan meşhur edebiyatçı Muallim Naci’nin kızı Fatma Nigar Hanım ile eşi yaşamakta idi. Nigar Hanım iyi yetişmiş, kültürlü bir İstanbul hanımefendisidir. Türk musikisine çok meraklıdır ve piyano, keman çalarmış. İşte ben bu dönemin sonlarına yetiştim. Dedesi Ahmet Mithat’ın vefatından sonra, azalan bir tempoyla bu ananevi kültür toplantılarını, Fatma Nigar Hanım sürdürüyordu. Ahmet Mithat Efendi, ailesinin gelişmesini dikkate alarak, yalıyı çok bölümlü inşa ettirmiştir. Yalıda sosyal aktiviteler (toplantı ve tiyatro) için uygun mekânlar yaptırmıştır. Yalı zaman içinde, Ahmet Mithat’ın genişleyen çevresiyle, dostlarıyla paylaştığı bir kültür merkezi haline dönüşür. Her hafta cuma günleri, edebiyatçı ve yazarlar, şairler, musikişinaslar, yalıya davet edilir, herkes bu kültür ziyafetinden nasibini alırmış. 

Tamburdan Yükselen Nağmeler

Yalıda, yalnızca cuma günleri, genellikle musiki ağırlıklı yapılan böyle bir toplantıya, ben de misafir olarak katılma şansına erişmiştim. Yaz akşamları, açık pencerelerden denize akseden şarkı ve fasıl sesleri, belki de sona ermekte olan bir dönemin, o günlere son yansımalarıydı. Öyle sanıyorum ki, Ahmet Mithat Efendi’nin başlattığı bu müzikli toplantılar, geçmiş günlerden 1950’li yıllara kadar devam etti ve ettirildi. 1952-53 yıllarıydı… Anımsadığıma göre katıldığım bir toplantıda, ses sanatçısı Mülkiye Ecevit, kanuni Hüsnü Anıl, tamburi Necdet Anıl gibi sanatçılar vardı. Mehtaplı gecelerde, sandallarla denize çıkılır, şarkılar söylenir, çıt çıkmazdı, sadece, küreklerin suya giriş çıkışları ile küreklerden süzülen damlaların, şıpırtılarının yarattığı suların musikisi duyulurdu. Güzel, çok güzel zamanlardı onlar…⁶

¹ Korniş: Bina, kapı, sütun ya da pencere gibi mimari bir öğenin tepesinde yatay bir şekilde yer alan dekoratif silme.

² Fronton: Kimi yapılarda giriş kısmının ya da kapı ve pencerelerin üstünde bulunan üçgen veya yarı değirmi süsleme, alınlık.

³ Neo-klasik Üslup: Neoklasizm, Barok ve Rokoko’ya bir atıf olarak, 18. yy’ın ortalarında yayılan, mimariye asalet ve ihtişamı geri getirmeyi hedefleyen mimari üslup. İlhamını Antik Yunan ve Roma yapılarının klasik tarzlarından alan Neoklasizm’in temel özellikleri; yalınlık, simetri, görkemli boyut, boş duvarlar, sütunların abartılı kullanımı, taşıyıcı olmayan kolonlar, büyük yapılar ve temiz çizgilerdir.

⁴ Çıkma: Bir binanın üst katlarında dışarıya doğru çıkan, taşan bölüm.

⁵ Orhan Erdenen, Boğaziçi Sahilhaneleri, c.1, İBB Kültür A.Ş, 2006.

⁶ dostbeykoz.com – Sevil Çalışkan