Hatice Sultan Çeşmesi, Salacak

Yapılış Tarihi: H.1178 / M.1764 – 1765

İhsaniye Sokağı üzerindedir. Tam karşısında XVII. Yüzyılın sonlarında yapılmış olduğu sanılan ahşap, büyük bir konak vardır. Som mermerden yaptırılan bu güzel çeşmenin iki yanı ve haznesi iki sıra tuğla ve bir sıra kesme taştan yapılmıştır. Dilimli kemerinin üstünde üç satır halinde şu kitâbe bulunmaktadır:

Sâhibu’l-hayrat ve’l-hasenat merhume ve mağfurün-leha
Cennet-mekân firdevs-aşiyan Hadice Sultan
Binti’s-Sultan Mehemmed Han aleyhimü’r-rahmetü ve’l-gufran
1178 (1764-65)

Çeşme, Hatice Sultan’ın vefatından 20 sene sonra yeğeni, Sultan III. Mustafa (1757-1774) tarafından çok hürmet ettiği halasının ruhu için yaptırılmıştır.

Zamanla harap olan çeşme Hazinedar ustası Şevknihal Hanım tarafından tamir edilmiştir. Bunu belirten kitâbe şudur:

Muvaffak oldu tamir-i çeşmeye iffet nihal
Hazinedar usta-i devlet pür kerem Şevknihal
1258(1842)

Ketebehu Mehmed Tahir

Şevknihal Usta, Sultan Abdülmecit’in Hazinedarı idi.

Tamir kitâbesini yazan Mehmet Tahir Bey, fazilet sahibi ediplerden bir zat olup İstanbulludur. 1260’ta (1844) vefat ederek Ayvansaray haricinde Tokmaktepe Mezarlığı’na gömülmüştür. Bu kabristan bugün mevcut değildir.

Hatice Sultan Çeşmesi semtin ilk eseridir. Semt, çeşmenin yapım tarihinden pek kısa bir zaman evvel iskân edilmeğe başlanmıştı. Daha evvel bölge, Üsküdar Sarayı has bahçesinin bir kısmı idi. İhsaniye Camii ve mahallesi 1169 (1755-56) tarihinde, Sultan III. Osman (1754-1757) tarafından yaptırılmış ve isteyene ihsan olunduğundan İhsaniye adıyla meşhur olmuştur. Hadîka yazarı bu cami için; “İhsaniye denmekle maruf olan daire dahilinde vaki haneler ile beraber bina olunmuştur” demektedir. Çeşme, camiden 8-9 sene sonra yaptırılmıştır.

Hatice Sultan’ın, adına yapılmış bu çeşmeden başka, Fıstıklı Mektebi altında da bir çeşmesi vardı. Hatice Sultan adına yapılmış bir çeşme de İhsaniye Mescidi yakınında ve “sahil-i bahre karib” bir mahalde idi. Zamanla harap olan “çeşme, 1286’da (1869-70) yeniden tamir olunmuş ve üzerine şu kitâbe konulmuştur:

Sultan Hadice ol bünyâd idüb azîzim
Bu çeşme-i müzeyyen olmuş idi hayre mîzâb
İmrâr-ı ezmânile kalmış idi harâbe
Salih Efendi ehli yapdı bi-avn-i
Vehhâb Cem’i yazılsa lâyıkdır ve cevherle târîh
İtdi Emine Hanım bu ayn-ı sâfı pür-âb
1286

Kaynak: Yüzyıllar Boyunca Üsküdar, Sayfa 1083