Çeşmenin kim tarafından ne zaman yaptırıldığı ile ilgili çeşitli görüşler vardır.

İbrahim Hilmi Tanışık’a göre çeşme H.1039 (M.1629-30) tarihinde Müderris Sadeddin Efendi tarafından yaptırılmıştır. Nihat Çetin ise ebced hesabıyla yapım tarihinin H.985 (M.1577/78) olduğunu tespit etmiştir. Semavi Eyice’ye göre bânisi Hoca Sadeddin Efendi’dir.

İstanbul Eski Eserleri Koruma Encümeni arşivindeki kayıtlarda çeşme hemen yanındaki Esad Efendi çeşmesi ile karıştırılmıştır. Ancak ilgili dosyadaki notta, bu küçük eserin Vakıflar İdaresinde “Dolmabahçe’de Sadi Efendi Çeşmesi” adı ile kayıtlı olduğu bildirilerek, yaptıranın III. Murad devrinde yaşayan bir Sadi Çelebi olduğu yazılmıştır. Kitabe bu bakımdan açık bir fikir vermez. Ancak Şeyhülislam Sadeddin Efendi hususunda üzerine dikkati çekmek gereken bir nokta vardır: Sadi Efendi çeşmesinin birkaç adım ötesinde, İstanbul’un en büyük duvar çeşmesi vardı ki bu da Hoca Sadeddin Efendi’riin. oğlu ve Şeyhülislam Mehmed Esad Efendi tarafından Arapça kitabesine göre H. 1022 (=1613)’de yaptırılmıştır. Böylece baba-oğul iki Şeyhülislamın hayratları biribirine komşu olmaktadır.1

Çeşmenin altı satırlık Arapça kitabesi;

Sadi Efendi Çeşmesi kitabesi

Sadi Efendi çeşmesi, çok bakımsız ve harap bir halde, caddenin bir kenarını sınırlayan istinat duvarının cephesinde duruyordu. Suyu uzun süredir kesilmiş ve şehrin ana caddesinin kenarında yaya kaldırımı yapılırken toprak tesviyesi ile kısmen gömülmüş ve yalağı kaybolmuştu. Bu küçük tarihi eser, 1956-57 yılında İstanbul’un imarı adı altında yapılan cadde düzeltmeleri sırasında bir gün birdenbire ortadan kaldırılarak yok edildi.2

  1. Semavi Eyice, “İstanbul’un Ortadan Kalkan Bazı Eserleri”, Tarih Enstitüsü Dergisi, sayı 12, sene 1981-82, sayfa 845 ↩︎
  2. a.g.m. ↩︎