Şile Kalesi

Şile Kalesi, Şile’nin eski kent merkezinin kuzeyinde yer alan kayalık Ocaklı Ada üzerinde konumlanmıştır. Kalenin yaklaşık 10 x 12 metre ölçülerinde, kareye yakın planlı bir kulesi bulunur ve bu kulenin yüksekliği yaklaşık 15 metredir. Üç tonozlu kata sahip olan kule, çoğunlukla moloz taşlarla, az miktarda da tuğla ile inşa edilmiştir. Ancak 2015 yılında gerçekleştirilen kapsamlı restorasyon ile yapının orijinal dokusu büyük ölçüde değişmiştir. Kulede, kuzey cephesinde balkon izlerine işaret eden çıkmalar ve savunmadan ziyade gözlem amacı taşıdığı düşünülen geniş kemerli açıklıklar yer alır; ayrıca zemin seviyesinin altında bir mahzen ve surların güneydoğu köşesine yakın 6 x 10 metre boyutlarında bir sarnıç bulunur. Alt seviyede ise kuleyi çevreleyen ve uzun, dar bir dikdörtgen oluşturan daha alçak surlar mevcuttur.

Restorasyon öncesinde kale oldukça harap durumdaydı ve yapılan araştırmalarda belirgin inşa evreleri tespit edilememiştir. Kale farklı dönemlerde Bizans, Osmanlı ve Cenevizlilere atfedilmiş olsa da, Cenevizlilerin adada bir varlığını gösteren tarihi bir kanıt yoktur. Yapı genellikle gözlem ve savunma amacıyla inşa edilmiş bir kule olarak değerlendirilir ve fortifikasyonların büyüklüğünün yerleşim için yetersiz olduğu düşünülür. Not edilmelidir ki, Chele’nin Orta ve Geç Bizans dönemlerindeki tarihi bağlamı bu konuda yapılan çalışmalarda çoğunlukla ihmal edilmiştir. Osmanlı dönemiyle ilgili doğrudan kaynaklar ise oldukça sınırlıdır. 2015’teki müdahaleci restorasyon, yapının özgün tarihsel dokusuna ciddi zarar verdiği için ileride kesin bir tarihlendirme yapmak pek mümkün görünmemektedir.

Şile Kalesi sıkça Osmanlı yapısı olarak tanımlansa da, Bizans dönemine ait olması mümkündür. Kalenin taş işçiliği, bölgedeki diğer Bizans dönemi yapılarına yakındır ve Manzikert Savaşı sonrası Bithynia’da Komnenoslar ve ardından Palaiologoslar döneminde kurulan savunma ağının bir parçası olarak değerlendirilebilir. Bu dönemde Kefken Adası, Darıca (Ritzion), Aydos (Aetios) ve Yoros (Hieron) gibi çevre kalelerin de inşa edildiği bilinmektedir. Chele’deki ilk savunma yapısının 12. yüzyıl sonlarında bir sürgün veya hapishane kulesi olarak inşa edildiği kaynaklara yansımıştır. Ayrıca, 13. yüzyılda Bizans İmparatoru VIII. Michael Palaiologos döneminde, Harmantepe ve Seyfiler kalelerinde olduğu gibi, Bithynia genelinde ikinci bir sur inşa dönemi yaşanmıştır. Modern Seyrek’in antik adı olan Astrabeke gibi diğer noktalarda ise Osmanlı saldırıları sırasında korunma amaçlı kaleler olduğu düşünülmektedir. Tüm bu bağlam, Şile Kalesi’nin 12. yüzyıl sonlarında bir hapishane kulesi olarak inşa edildiği ve Osmanlı tehdidine karşı daha sonra genişletildiği olasılığını güçlendirmektedir.¹

1. The Byzantine Legacy, Chele ↩︎