Toptaşı Askeri Rüştiyesi

Toptaşı Caddesi üzerinde ve bu caddenin Sarı Mehmet Sokağı ile birleştiği yerdedir. Bina, bugün Sokollu İlköğretim Okulu olarak kullanılmaktadır.

Okulun bahçesinde, Acı Çeşme ismiyle de yad edilen Topçu Kaymakamı Emin Bey’in 1271 (1854-55) tarihinde yaptırdığı hayvan sulamaya yarayan çeşmesi; okulun sağ tarafında 991 (1583) tarihinde Nurbânu Valide Sultan Camii Külliyesi ile beraber, Mimar Sinan’a yaptırılan çifte hamam; tam karşısında fevkânî Aşçıbaşı Konağı ile altındaki tonoz çatılı dükkânları ve bacası yakın zamanda yıkılmış olan Tavukhane Ocağı bulunmaktadır.

Üsküdar Askerî Rüşdiyesi’ne tahsis edilen bu yapı, Toptaşı Külliyesi’ne ait olup Tabhane (prevantoryum) olarak inşa olunmuştu. İki katlı olan bu taş yapının üst katı yuvarlak kemerler üzerine oturtulmuştur. Orta kısmında oldukça büyük bir avlusu vardır.

Nizam-ı Cedid ve Sekban-ı Cedid devirlerinde (1793-1808) Süvari Kışlası olarak kullanılan bina, birçok tadiller ve tamirler görmüş olduğundan ilk yapısından günümüze hemen hemen hiç bir şey intikal etmemiştir.

Yapılışından 220 yıl sonra Süvari Ocağı’na verilen binanın ne zamana kadar bu ocağa hizmet ettiği belli değildir. Selimiye Kışlası yanındaki Süvari Kışlası 1805 tarihlerinde yapıldıktan sonra ocak oraya nakledilmiştir.

Sultan Abdülaziz devrinde (1861-1876) yenileşen ve kuvvetlenen Ordu ile Donanma’nın subay ihtiyacını karşılamak gayesi ile İstanbul’da 1292 (1875) tarihinde dokuz Askerî Rüşdiye Okulu açılmıştı ki, bunlardan ikisi Üsküdar’da bulunuyordu.

İlk açılan rüşdiyeler şunlardı: Gülhane, Soğukçeşme, Koca Mustafa Paşa, Fatih, Eyüp, Kasımpaşa, Beşiktaş, Üsküdar Paşakapısı ve Üsküdar Toptaşı.

Yüzyılın sonlarına doğru, 1309 (1893) tarihinde Paşakapı Askerî Rüşdiyesi, Toptaşı Askerî Rüşdiyesi bu beldeye kafi görüldüğünden, mülkiye rüşdiyesine bırakılmıştı. Daha sonra, mülkiye rüşdiyesi Üsküdar İdadisi olmuştu.

1293 (1876) tarihli Devlet Salnamesi’ne göre, Toptaşı Askerî Rüşdiyesi’nin altı öğretmeni, bir dahiliye subayı ve 148 öğrencisi; Paşakapı Askerî Rüşdiyesi’nin ise, sekiz öğretmeni, bir dahiliye subayı ve 104 öğrencisi vardı.

Okulun cümle kapısının sağ tarafında iki, sol tarafında dört dükkân bulunuyordu. Bunlar sonradan esas bina ile birleştirilmiştir. Kapının iki yanında, duvara bitişik mermer oluklu iki sütun vardır. Bunların üzerine Korent başlıkları ve vazolar yerleştirilmiştir.

Mermer kapı kemerinin üzerinde, dört satır halinde, sekiz mısralı nefis bir hat ile yazılmış 1292 (1875) tarihli bir kitâbe bulunmaktadır. Kitâbenin üzerindeki korniş üzerinde bir satır halinde ‘Mekteb-i Rüşdiye-i Askeriyye’ yazısı okunmaktadır. Bunun etrafı, Osmanlı Devletini sembolize eden arma ile sarılmıştır. En üste yerleştirilen Sultan Abdülaziz’in tuğrası sonradan kazınmıştır. Kitâbe şudur:

Hazreti Abdülaziz Han ma’arif pîşenin
Mülkün istikbalini te’mindir ümniyyesi

Anın içün açdı yer yer muntazam rüşdiyyeler
Ne Stanbul ve ne Bağdad kaldı ne Suriye’si

Nakd-i vakti sarf idüb gel cem’-i zad-ı dâniş et
Harc-ı âlemdir ucuzdur şimdi vezni, kıyyesi

Hâme-i tâz-ı vatan Hüsnü didi tarihine
Feyz ü sa’yin menba’ıdır askerî rüşdiyyesi
Ketebe Aziz Sene 1292

Kitâbenin şiir kısmını hazırlayan Hüseyin Hüsnü Paşa, bir çok devlet görevlerinde, valiliklerde bulunmuş ve iki defa da Zaptiye Nazırı olmuştu. Kitâbeyi yazdığı zaman, Safer 1291 (Mart/Nisan 1874) tarihinde atandığı bu makamda bulunuyordu. Sadrazam Ali Paşa’ya bağlı olduğu için Ziya Paşa tarafından şiddetle tenkit edilmişti. Divan sahibi olduğu bildirilen Hüsnü Paşa 10 Cemaziyelâhir 1294 (22 Haziran 1877) tarihinde, Yanya Valisi bulunduğu sırada orada vefat etti.

Kitâbe yazarı Aziz Bey, meşhur Pertev Paşazâde Ahmet Cemaleddin Bey’in oğludur. 1267 (1850)’de doğdu. Bir takım memuriyetlerde bulunduktan sonra 27 Rebiülevvel 1333 (Şubat 1915)’te vefat etti. Üsküdar’da Camii’nin hazîresinde babasının kabrine defn olundu.

1875 tarihinde açılan Üsküdar Askerî Rüşdiyesi orta okul seviyesinde olup yatısız, dörder sınıflı idi. İkinci Meşrutiyet’in ilânından sonra, üç sınıfa indirilmiştir.

Harbiye Okulu için öğrenci yetiştiren ve lise seviyesinde olan Askerî İdadiler 1261 (1845) tarihinden itibaren açılmaya başlamıştı. Açılan idadi okullarına öğrenci yetiştirilmesi ise ancak 1875 yılında açılan bu rüşdiye okullarıyla mümkün olmuştu.

Toptaşı Askerî Rüşdiyesi, 250.000 kuruş sarfı ile şimdiki şekline getirilmiş ve bu onarım “Mekâtib-i Askeriye Nazır-ı sânisi Mirliva Saadetlu Süleyman Paşa” zamanında gerçekleşmişti. Okulun tesisi için Sultan Abdülaziz’e yazılan arz, gurre-i Zilhicce 1291 (9 Ocak 1875) tarihlidir.

Toptaşı Askerî Rüşdiyesi 1908 İnkılabı’ndan sonra lağv olunarak Mülkiye Rüşdiyesi ile birleştirilmiştir. 15 Ocak 1329 (1914) tarihinde gerçekleştirilen bu birleştirme olayı ile Askerî Rüşdiyeler tarihe karışmış oldu. Uzun müddet boş ve harap vaziyette kalan bina yeniden onarılarak 1953 tarihinde Sokollu İlkokulu (şimdi ilköğretim okulu) adı ile eğitime açılmıştır.¹

1. Yüzyıllar Boyunca Üsküdar, Sayfa 932 ↩︎