Harerne güneyden geçişi sağlayan Kızlar Ağası Kapısı diye bilinen kapıdan ve dolaplı kubbenin altından (güneyi) açılan cümle kapısı ile girilen koğuş, has ahınn kuzeydoğu köşesinde bir sed üzerinde inşa edilmiştir.

Avlu zemini taş döşemedir. Cümle kapısının doğusunda bulunan mescit çift katlı düz çatılı olup ahşaptır. Bu mescide batı yönünden büyük bir ocak bitişikdir. Ocağın örtüsü ayna tonozdur. Ocağın batı duvarında derin bir eyvan havası verecek şekilde tasarlanmış iki niş ile doğu duvarında da bu iki nişden çok daha küçük iki niş daha bulunmaktadır.

Ocağın batısında, ocakdan kalın bir duvarla ayrılan soğukluk, ılıklık ve sıcaklığı tromp geçişli kubbe örtülü hamam yer almaktadır. Hamamın giriş kapısı batı yönünden avluya açılmaktadır.

Mescitden bir avluya (avlunun cephelerinde abdest alma muslukları mevcut) buradan da ahşap direklerin (kırmızı ve yeşil boyalı) taşıdığı koğuşlara geçilmektedir. Avlunun kapısı kuzeyden bir geçiş holüne açılmaktadır. Holun batı ucu, helalar ve kahve kavurmak için bir fırın yeri ve ağaların dinlendiği bir oda olarak tasarlanmıştır (Bkz: Çizim 2). Holun batı yönü ortasından da çubuk içmek için bir mangal ve tahta sıralarının olduğu dinlenme mekanı na geçilmektedir.

Koğuş eğimli bir set üzerine kurulmuştur. Bu nedenle avlu kot seviyesinden daha düşük olduğu için bu avludan bir merdivenle ahşap direkler üzerine ahşap kirişleme ile kapatılmış olan koğuşlara geçilmektedir Buradaki ahşaplar da avluda olduğu gibi çok renklidir.

Koğuşun mimarisi Türk evi boyutlarına ve malzemesine uyumlu şekilde renkli ahşap örtü ve yine renkli ahşap strüktür ilkesinden hareket edilerek tasarlanmıştır.

Koğuş eğimden dolayı kot farkı olan bir avludan geçilen bir zemin kat ile dış merdiven sahanlığından başlayan ve merdiven sistemiyle ulaşılan üst kattan (galeri) oluşmaktadır.

Yapıda başta mescit olmak üzere koğuşlann ocak ve çubuk odası gibi ikinci katında oluşan bütün bu bölümler ahşap direkler üzerine ahşap kirişleme olarak inşa edilmiştir.

Galerinin (üst kat) batı tarafı, zemin katdaki ocakdan dolayı bu ocağın davlunbazı hızasında daralmaktadır.

Çubuk odası, ortasında büyük mangalı, kenarlanndaki oturma yerleri ve bu yerlerin arkasında her kidemli baltacı için ince uzun çubuk dolaplannın yer alması ile koğuşun en özel yeri olduğu izlenimini uyandırmaktadır. Aynca bu odanın tavanının diğer tavanıara göre yüksek ve daha süslü olması da bu izlenimi desteklemektedir. Bu durum çubuk dumanlannın dışanya atılması ile de ilişkilendirilebilir.

Kısaca bu koğuş ana bir avlu etrafında odaların tasarlandığı bir plan özelliğine sahiptir.

Cephe Düzeni: Batı dış cephe, duvan harimin doğu cephe duvarının bir kısmıyla bir bütün oluşturduğu için kalın tutulmuştur'”, Bu cephenin, daha öncede belirttiğimiz üzere güney doğu ucuna, 19. yüzyıl sonlannda kızlar ağası kapısı olarak bilinen bir kapı açılmıştır. Cephede bu kapı dışında açıklık bulunmaktadır. Bu nedenle cephe gayet hantal bir görünüş içindedir.

Doğu dış cephe, has ahırların doğu duvannın bir kısmını da içine alan ortak bir duvardan ibarettir. Bu duvann bir bölümü, has ahırların raht hazinesi (at koşumlan deposu) güney duvan ile cariyeler hastanesi olarak bilinen bölümün güney duvannın bir kısmını ve yine has ahırlara bağlı olan imrahor odasının güney duvanndan oluşmaktadır. Bu nedenle batı cephe duvan gibi bu cephenin duvan da kalın tutulmuştur. Fakat cephe batı cephe gibi tamamen sağır değildir.

Ortak kullanılan bu duvar ve duvarların ilk olarak hangi bölümler için yapıldığı tespit edilemediği için bölümlerin tarihlendirilmesi de çözülememektedir. Aynca doğu cephenin batı cephe gibi tamamen sağır olmadığı da söylenebilir.

Bu cephede Çubuk odasının bulunduğu duvann üst seviyesinde, dikdörtgen görünümlü üç pencere açıklığı yer almaktadır. Bu pencerelerin bu duvann üst seviyesine açılması yukarda belirttiğimiz gibi çubuk dumanlarının dışan atılmasıyla ilişkilidir.

Güney dış cephe has ahınn avlusuna bakmaktadır. Aynı zamanda baltacıların kaldığı koğuşların da güney cephesidir. Cephede, çubuk odasının güney cephesini oluşturan duvann üst seviyesinde dikdörtgen görünümlü 4 pencere ile koğuşlann güney duvannın alt seviyesinde (birinci kat) 3, üst seviyesinde (ikinci kat) yine dikdörtgen 6 pencere bulunmaktadır. Cephede yer alan bütün bu pencereler lokma demirli kafeslere sahiptir.

Kuzey dış cephe, has ahır avlusunun güney cephesinin doğu ucu ve dolaplı kubbe diye bilinen bölümün batı duvan olarak da bilinmektedir. Bu cephe ikinci avluya bakmakta olup cephenin önündeki geniş bir kısım, at koşumlanmn maket atlar üzerinde sergilendiği revakIı bir bölümü oluşturmaktadır. Koğuşun bu cephesindeki tek açıklık cümle kapısı olarak bilinen ve dolaplı kubbenin altından avluya geçişin sağlandığı kapıdır.

Cephede, koğuşlann yer aldığı duvann üst seviyesinde 5 niş yer almaktadır. Bu nişleri baltacıların, eşyalanm koyduklan bölümler olarak kullandıkIanm söyleyebiliriz.

Avlu ile birlikte iki ayrı bölüm gibi algılanan koğuşlann, mescit, ocak ve hamam gibi birimlerinin, avluya bakan batı cepheleri bu saydığımız bölümlerin diğer cephelerine göre daha hareketlidir. Bu hareketlilik avluya bakmalan ile de bağlantılıdır.

Mescidin avluya bakan cephesinin alt katında, üzerlerinde üç küçük kare pencere altına yerleştirilmiş üç dikdörtgen büyük pencere ile kapı açıklığı; üst katında da dört dikdörtgen pencere ile üzerlerinde birer olmak üzere dört küçük kare pencere bulunmaktadır. 1

  1. Toruk, F. (2006). Topkapı Sarayı Zülüflü Baltacılar Koğuşu. Hacettepe Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları (HÜTAD)(5), 167-188. ↩︎
✶ Medya