Hasanpaşa Gazhanesi
Kadiköy Gazhanesi, Kurbağalıdere Gazhanesi olarak da bilinir.
- Tür: Fabrika, Müze
- Kültür: Cumhuriyet, Osmanlı
- Yüzyıl: 19. yy, 20. yy
- Bölge: Türkiye, Marmara Bölgesi, İstanbul, Kadıköy, Hasanpaşa
- Durum: Erişilebilir
Tescillenmiş bir endüstri mirası olan Hasanpaşa Gazhanesi, sadece Kadıköy’ün değil, İstanbul’un önemli endüstri yapılarından biridir. Anadolu Yakası’nın en eski sanayi tesislerinden biri olarak, Osmanlı endüstriyel mirasının erken örneklerindendir.
1800’lü yıllarda Anadolu Yakası’nda ortaya çıkan gaz talebini karşılamak üzere Hasanpaşa’da yeni bir gazhane daha yapılması kararlaştırıldı. Gazhanenin işletme imtiyazı, 1 Ağustos 1891’de 50 yıl için Parisli bir sanayici olan mühendis Charles George’a verildi. 1892’de hizmete giren Hasanpaşa Gazhanesi’nin işletme sözleşmesi 1924’te 50 yıl için yenilendi.
Kadıköy-Üsküdar ve Anadolu Yakası Havagazı şirketi, 1926’da Yedikule Gazhanesi’ni de satın aldı. Bu şirket daha sonra işletme imtiyazlarını ve tesislerini 1931’de İstanbul Elektrik Şirketi’ne sattı. Ancak İstanbul Elektrik Şirketi’nin millileştirilmesinin ardından havagazı şirketi ayrılarak 1937-1944 arasında faaliyetlerine müstakil olarak devam etti. Ancak zarar eden bu şirket, devlet tarafından satın alındı ve 1945’te İstanbul Belediyesi Elektrik Tramvay Tünel İdaresi’ne (İETT) bağlandı.
Gazhane’ye zaman içinde yeni fırınlar eklendi. Böylelikle o yıllar için Anadolu Yakası gaz ihtiyacının üzerinde bir üretim rakamına ulaşıldı ve önemli bir kömür tasarrufu sağlandı. Ancak sonraları talep azalması nedeniyle Gazhane 13 Haziran 1993’de faaliyetine son verdi. Türkiye’nin en önemli endüstriyel kültür miraslarından biri olan Hasanpaşa Gazhanesi, üretimin durmasıyla İstanbul’da türünün son örneği olarak kaderine terk edildi. Gazometreleri sökülüp satıldı, hurda deposu ve çöplük haline getirildi. Farklı dönemlerde kömür deposu, otobüs garajı, İETT deposu olarak kullanıldı. 1994’de kalan parçalarıda sökülmek üzereyken, SİT alanı ilan edilerek koruma altına alındı.
Hasanpaşa Gazhanesi’nin Bilinemeyen Geleceği, Zehra Betül Atasoy-Arkitera, 2013
25 adet tarihi endüstri binasından oluşan Hasanpaşa Gazhanesi restorasyonu ve binaların yeni işlev durumları Mart 2021’de tamamlanmıştır.
✶ İlişkili Yerler
Alıntı: “Hasanpaşa Gazhanesi”, Kültür Envanteri, 20 Eylül 2024, https://kulturenvanteri.com/yer/?p=15099.