Abdülmecit Han Çeşmesi ve Sarnıcı

1839 yılında Sultan Abdülmecid’in ihya ettiği Halid Ağa Çeşmesi’nin adı değiştirilerek Abdülmecid Han Çeşmesi olmuştur. 1902 senesinde günümüzdeki Haydarpaşa’daki yerine taşınmış ve çeşme zamanla yol kotu altında kalmıştır. Haydarpaşa Tren İstasyonu alanında, “Marmaray Projesi Gebze-Halkalı Banliyö Hattı İyileştirmesi” kapsamında, İstanbul Arkeoloji Müzeleri denetiminde 2018 senesinde “Haydarpaşa Garı Arkeolojik Kazıları” başlatılmıştır. Kazı çalışmaları sırasında çeşmenin taşınmadan evvelki yerinden
Halid Ağa Çeşmesi Kitâbesi bulunmuştur. Tıbbiye Köprüsü G1 ayağının inşası sırasında ise Haydarpaşa’daki mevcut yerinden Abdülmecid Han Çeşmesi ve Sarnıcı ortaya çıkarılmıştır.

1839 yılında Sultan Abdülmecid tarafından çeşme yenilenirken bir de kitâbe konulur. Şair Zîver Paşa11 tarafından yazılan kitâbede, Sultan Abdülmecid’in 1839 senesinde çeşmeyi yeniden yaptırdığı ifade edilir. Ancak bu çeşmenin kitâbesi, bahçedeki tarihi yapı İntaniye Hastahanesi olarak kullanılıyor iken hastahanenin bir görevlisi tarafından 1930 senelerinde kırdırılmak suretiyle yok edilmiştir. Türkiye Cumhuriyeti’nde, mebânî-i resmiye ve milliye üzerindeki tuğra ve methiyelerin kaldırılması hakkındaki 1057 sayılı kanun, 15 Haziran 1927 günkü ve 608 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe girer. Beş maddeden oluşan bu kanun uygulanırken tuğralar ve kitâbeler kırdırılmış, kazınmış veya kapatılmıştır. Kitâbe, yok edilmeden önce Mehmet Raif tarafından okunarak kaydedilmiştir:
Çeşme-sâr-ı mâdelet Abdülmecid Hanın Hüdâ

Feyz-i zâtın kıldı bâdî-i hayat-ı kâinât

Hân Selîm-i sâlisin Dârüssaâde ağası

Hâlid Ağa nâm deryâ-mekremet bir pâk-zât

Yapdırub bu çeşmeyi sonra harâb olmuş idi

Görüp ol şâh-ıcihân ihyâya kıldı iltifât

Cûybâr-ı şevket u iclâlin ol şehinşâhın

Haşre dek kılsun Hüdâ reşk-âver-i Şatt u Fırat

Cevher-i tarih-i Ziver suyunu bulsa sezâ

Kıldı Han-ı Abdülmecid icrâ güzel ayn-i hayat

Sene 1255 (1839)

İstanbul Arkeoloji Müzeleri tarafından Haydarpaşa Gar sahası içinde yapılan kazı çalışmalarında ortaya çıkarılmış olan çeşmenin ilk kitâbesi, ilk inşa olduğu yerin civarında bulunmuş ve kitâbeye 1796/97 tarihi düşülmüştür. Kitâbede “Sâhibü’l-Hayrât Dârüssaâde-i şerife ağası Hazreti Hâlid Ağa 1211” yazmaktadır

Kaynak: Hasan Binay, Zeynep Emel Ekim, “Haydarpaşa’da Gün Işığına Çıkarılan Abdülmecid Han Çeşmesi ve Sarnıcı ile Halid Ağa Çeşmesi Kitâbesi”, FSM İlmî Araştırmalar İnsan ve Toplum Bilimleri Dergisi, sayı 17, 2021